Huilen op het werk? Brrr, we moeten er niet aan denken. Want tranen zorgen gegarandeerd voor bakken schaamte en ander ongemak. Net als andere ‘negatieve’ emoties, zoals boosheid of angstig gedrag. Emoties zijn voor thuis, op je werk ben je een en al rationaliteit, een homo economicus die weloverwogen te werk gaat. Toch? Vergeet het maar. Want ons handelen wordt ook op het werk grotendeels bepaald door onze emoties. Al zijn we ons daar zelden van bewust. Daarom is het goed om te weten hoe onze emoties effect hebben op ons gedrag en onze keuzes als ondernemer, leider of manager, stelt Monique Schuurmans in Echte ondernemers huilen (niet). In haar boek behandelt ze technieken om ‘emotionele effectiviteit te verbeteren, zodat jij je emoties vóór je kunt laten werken’.
Stoppen met micromanagen
Schuurmans werkte lang in de uitzendwereld, startte als intercedent en werkte zich op tot regiomanager, franchise-ondernemer en uiteindelijk operationeel directeur van een grote franchiseorganisatie. ‘Het was hard werken, ik moest steeds meer ballen in de lucht houden en ging met steeds meer tegenzin naar mijn werk. In die tijd belandde ik in een scheiding en had, met de verantwoordelijkheid voor mijn twee kinderen, veel zorgen.’ Daarbij kreeg ze ook te maken met borstkanker, waar ze van herstelde. In haar boek schrijft ze er openhartig over, ook over de reden van haar switch naar het ondernemerschap. ‘Een interimmer leverde opeens haar opdracht in, omdat er iets leukers voorbijkwam. Toen dacht ik opeens: dat kan ik zelf ook doen!’ Ze nam nog dezelfde dag ontslag en begon in 2013 bureau Scout, dat zich bezighoudt met het ontwikkelen en versterken van leiderschap en ondernemerschap.
Schuurmans kon haar emoties in haar begintijd als ondernemer lang niet altijd sturen en merkte dat dit voor veel mensen met eindverantwoordelijke posities ook zo was. Ze begon zich te verdiepen in allerlei vakliteratuur over psychologie en breinwerking, maar de emoties zetten haar nog te vaak op het verkeerde spoor. ‘Een voorbeeld. Ik wist rationeel dat ik werknemers los moest laten, maar als ik als eerste op kantoor kwam en na negen uur nog veel lege stoelen zag, werd ik toch direct onrustig. Waar zaten ze nou? Rationeel wist ik natuurlijk dat je als ondernemer medewerkers vertrouwen en eigenaarschap moet geven, ze dus ook zelf hun werktijden moet laten bepalen. En tóch werd ik dan overvallen door een gevoel van onveiligheid als ze er niet waren. Ik voelde me onbewust in de steek gelaten, met als gevolg stress, irritatie en zelfs zelfmedelijden... terwijl ze allemaal hun doelstellingen wel gewoon haalden! Ik heb gelukkig geleerd om in zo’n situatie niet meer te micromanagen en om mijn emoties in de hand te houden. Om een stap terug te zetten en medewerkers vrij te laten.’
Nooit kwetsbaar, altijd sterk
Haar eigen, stereotype reactie op heftige emoties op de werkvloer, ziet ze nog vaak terug bij anderen. ‘Mijn reactie op uitdagende of ongemakkelijke gebeurtenissen was dat ik harder ging werken. Controle houden, alles willen weten en veel invloed willen uitoefenen. Dat zie ik vaak bij ondernemers. Als kind leerde ik al dat hard werken een deugd is en dat zorgen voor de ander bijna nog belangrijker is dan zorgen voor jezelf. Die houding trok ik later door in mijn werk. Bij onrust, stress of onzekerheid: niet zeuren maar een schepje er bovenop en doorgaan. Dat klopt natuurlijk van geen kant, je moet juist stilstaan als ‘t lastig wordt. Tijd nemen voor zelfreflectie, weet ik nu. Wanneer je je emoties, zodra het spannend wordt of als ’t niet goed gaat, negeert, negeer je jezelf ook. Dan verlies je de verbinding met de wereld om je heen.’ En als je negeert hoe je je voelt, ben je veel scherper in je reactie dan je wilt en geef je jouw emoties de leiding, vervolgt Schuurmans: ‘Zo’n attitude kan uiteindelijk leiden tot inefficiënt gedrag, onmacht, verdriet en kwetsbaarheid. En uiteindelijk zelfs tot eenzaamheid omdat steeds minder mensen je begrijpen. Nou, dat komt je bedrijf doorgaans niet ten goede. Het negeren van emoties zie ik geregeld om me heen, ook bij de mensen die wij vanuit Scout begeleiden. Ondernemers, leiders, managers, kortom mensen met eindverantwoordelijkheid, ze nemen vrijwel allemaal slechtere besluiten naarmate ze hun emoties vaker negeren. Als de turbulentie toeneemt, denken veel leiders dat ze sterk moeten zijn. Dat leiderschap gelijk staat aan niet-kwetsbaar mogen zijn. Gevolg? Ze gaan meer dingen naar zich toetrekken want dan denken ze controle te houden. Tja, dan lopen ze vroeg of laat vast. Want hun collega’s en medewerkers denken dan: doe jij ’t dan maar lekker zelf.’
Emoties bepalen gedrag
Je zou het bijna vergeten, maar het goede van emoties is wel dat ze je in actie laten komen (het woord is afgeleid van het Latijnse emovere dat ‘in beweging komen’ betekent). Het is de rode draad in Echte ondernemers huilen (niet): ook al denk je dat je heel rationeel handelt, je daadwerkelijke gedrag wordt bepaald door je emoties – ook in een zakelijke omgeving. Die emoties worden gevormd door je brein, dat juist in tijden van stress en werkdruk maar één doel nastreeft: zorgen dat jij je zo snel mogelijk weer veilig en op je gemak voelt. Wat je ondernemersdoelen ook mogen zijn.
Schuurmans refereert aan het werk van de befaamde, eind maart overleden psycholoog Daniel Kahneman. Deze Nobelprijswinnaar en grondlegger van de gedragseconomie onderscheidde in zijn bestseller Thinking, fast and slow twee (denk)systemen: systeem 1 (‘thinking fast’) dat snel, efficiënt en onbewust werkt; en systeem 2 (‘thinking slow’) dat rationeel, langzaam en bewust werkt. ‘Kahneman toonde aan dat 95% van onze handelingen wordt bepaald door het niet-rationele systeem 1. Dus het overgrote deel van de gemiddeld dertigduizend beslissingen die we per dag nemen, nemen we op basis van onze automatische piloot; waarbij onze emoties dus leidend zijn. Tegelijkertijd is het zo dat onze emoties en ratio met elkaar verstrengeld zijn, samen optrekken. Dus je denkt dat je een rationeel besluit neemt, maar daar ligt dan vaak een emotionele waarde aan ten grondslag. Emoties hebben van oudsher de taak om je te leiden naar veiligheid, overleving en welzijn. Zolang je brein de indruk heeft dat je sociaal, mentaal of fysiek niet veilig bent, zullen je emoties ervoor zorgen dat je gedrag primair gericht wordt op het herstel van je eigen veiligheid. Dat kan zorgen voor slechte beslissingen en slecht leiderschap. Daarom is het zo cruciaal om je hiervan bewust te zijn.’
Train oncomfortabele situaties
Kun je je emotionele persoonlijkheid veranderen? Volgens Schuurmans wel, ze haalt in haar boek psycholoog Barbara Fredrickson aan, die stelde dat zelfs de meest hardnekkige zwartkijker kan leren om positiever in het leven te staan en meer positieve emoties te ervaren. Dat kan werken als een soort vliegwiel: positieve gedachten kunnen leiden tot steeds méér positieve gedachten. Schuurmans schrijft: negatieve emoties helpen je overleven door te vechten of te vluchten; positieve emoties helpen je overleven door te leren en te groeien, zodat je ook in toekomstige situaties voor de juiste aanpak of actie kunt kiezen. ‘In feite kun je jezelf dus herprogrammeren. Zo pakt ons brein verandering in principe op als oncomfortabel, omdat we als mens geprogrammeerd zijn om zoveel als mogelijk herhaling en voorspelbaarheid na te streven. Maar door zelf telkens nieuwe, onverwachte situaties op te zoeken, train je je brein in het omgaan met verandering. Kortom, leer je brein wennen aan verandering zodat het minder snel voor discomfort zorgt, dan win je aan flexibiliteit en veerkracht en kom je emotioneel gezien beter in balans.’
Versterk je emotionele effectiviteit
Als praktisch handvat beschrijft Schuurmans drie gouden regels die je desgewenst kunnen helpen bij het versterken van je emotionele effectiviteit. Ten eerste is dat ‘werken aan hoe je je voelt’, door heel praktisch (gezond eten, voldoende rust en voldoende bewegen, maar ook sociale contacten onderhouden) bezig te zijn met je interne balans en je energievoorraad. De tweede regel is dat je waar nodig tweakt aan je omstandigheden, bijvoorbeeld door een wandeling te maken om stress te verminderen, even uit een vergadering te stappen als de emoties hoog oplopen, of afstand te nemen van mensen bij wie je je structureel onveilig voelt. De derde regel gaat over het uitbreiden van je kennis waardoor je vanuit andere perspectieven naar dezelfde situatie kunt kijken. ‘Deze drie regels helpen je brein sneller te laten constateren dat je emotioneel, fysiek en sociaal veilig bent. Want dan ontstaan emoties die niet meer gericht zijn op zelfbescherming, maar op verbinding en groei. We leerden altijd dat we voor succesvol ondernemerschap onze emoties buiten de deur moesten laten. Emoties leiden maar af, vertroebelen de werkelijkheid, misleiden ons. De eyeopener van deze tijd vind ik dat juist het tegendeel waar blijkt te zijn.’
Dit artikel staat in het meinummer van Managementboek Magazine. Deze editie lees je hier >
