Was dit boek er zonder de financiële crisis niet gekomen?
Zelf ben ik al lange tijd bezig met vragen over duurzaamheid en de houdbaarheid van ons economische stelsel. Door de crisis is de belangstelling daarvoor veel breder geworden en daarom heb ik het nu allemaal eens opgeschreven. Door de crisis zijn schijnbare zekerheden gaan schuiven, mensen gaan vragen stellen en willen meer weten over de achtergronden van ons economische systeem. Het kapitalisme is in het westen al lange tijd als vanzelfsprekend als beste ideologie beschouwd. Dat heeft zich nu van zijn zwakke kant laten zien, waardoor dat heilig geloof bij velen begint te wankelen.
U heeft zelf een carrière achter de rug in de bankenwereld, wanneer begon u voor uzelf vragen te stellen?
Zingeving moet je zelf doen. Ik heb in Azië gewerkt in de tijd dat de markten daar net begonnen op te komen en dat interesseerde mij erg. Daarnaast ben ik mijn hele leven bezig geweest met oosterse filosofie en met psychologie. Pas later in mijn leven ben ik die twee paden met elkaar gaan verbinden en dat heeft mij zeer interessante inzichten opgeleverd. Door de economie niet als een puur rationeel systeem te zien, maar er vanuit inzichten van de psychologie en de biologie naar te kijken, ontstaan nieuwe perspectieven die een uitweg uit de crisis kunnen bieden. Ons huidige systeem is al 200 jaar oud. Het werkt tot op zekere hoogte heel goed, maar er komt een moment dat het zijn geldigheid verliest.
En dat moment is nu aangebroken?
Het is in elk geval zaak dat wij ons perspectief bijstellen. Ik hoop dat de moderne wetenschap daaraan kan bijdragen. Het uitgangspunt dat de homo economicus puur rationele keuzes maakt bijvoorbeeld, is niet langer houdbaar. Als we er inzichten uit de psychologie en de neurobiologie erbij halen, kunnen we meten wanneer mensen handelen uit angst en wanneer uit hoop, bijvoorbeeld. De economische theorie gaat ervan uit dat de mens altijd uit is op eigen gewin, maar behalve egoïstisch is bijna iedereen ook altruïstisch. Wij zijn sociale wezens, die rekening houden met anderen. We relaties met elkaar aan op basis van vertrouwen. Dat moet je allemaal meenemen als je het over economie hebt.
Passen dat soort gegevens wel in abstracte economische modellen?
De economie baseert zich op voorspelbaarheid en meetbaarheid. Het is lastig om daarin rekening te houden met emoties en culturele verschillen. Die kun je nauwelijks vertalen naar geld. Dat vind ik alleen maar goed want door modellen te hanteren, strooi je jezelf zand in de ogen. Die geven een illusie van voorspelbaarheid die niet bestaat. Mijn stelling is dan ook dat we wel modellen nodig blijven hebben, maar dat we die in de context van universele menselijke psychologie plaatsen. Het is een illusie te denken dat de markt een autonoom fenomeen is. Het is een menselijke constructie, gebaseerd op vertrouwen en wederkerigheid. Als de een teveel winst maakt, gaat dat ten koste van de ander. Er komt een moment waarop de winstmaximalisatie in elkaar klapt. Groei is fantastisch, maar heeft ook een schaduwzijde. Meer welvaart gaat ten koste van het milieu en van het welzijn van grote groepen mensen. Ik zie het als een woekerplant. Als je alleen naar de plant kijkt zie je een organisme dat goed groeit. Maar kijk je naar het systeem dan zie je dat hoeveel het kapot maakt om zelf te kunnen floreren.
U bent een van de oprichters van de Global Leaders Academy. Helpt dat om een bijdrage te leveren aan een andere wereld?
Het is een netwerk waarin we praten over duurzaamheid, zingeving en nieuwe visies op economie en maatschappij. We leiden er ook nieuwe leiders op die zich daar bezighouden met zowel persoonlijke ontwikkeling, als ook met grotere, thema’s die wereldwijd spelen. Wij streven daarin een holistisch leiderschap na. De leiders van de toekomst bekommeren zich niet meer alleen om winst en omzetcijfers, maar kijken ook naar het grote geheel. Ze hebben hun vizier ook gericht op de omgeving, het welzijn van de wereld en van relaties met anderen.
U noemt in uw boek alternatieve initiatieven, zoals de gelukseconomie in het bergstaatje Bhutan en de WIR, een alternatieve economie die in Zwitserland al meer dan tachtig jaar bestaat. Moeten we veranderingen van het economisch systeem bij dit soort initiatieven zoeken?
Dat denk ik zeker. Ik hoopte eerlijk gezegd dat door de crisis de hele wereld op zoek zou gaan naar alternatieven maar dat valt erg tegen. Ik ben bijzonder teleurgesteld in het feit dat de meeste energie gestoken wordt in het zo snel mogelijk terugkeren naar de oude middelen. Als we dat doen, is een nieuwe crisis onvermijdelijk. Natuurlijk is het een gecompliceerde opgave. Ik snap best dat oude instituten zoals De Nederlandsche Bank niet zullen voorstellen om het hele banksysteem radicaal te veranderen. De vernieuwing moet komen van individuen, van buitenstaanders zoals ik en ik hoop dat ik, door dit boek te schrijven, daar een kleine bijdrage aan kan leveren.
Over Linda Huijsmans
Linda Huijsmans is freelance journalist.
