‘Modern jurist is ook een legal manager’

Is Legal Management het realiseren van juridische kwaliteit?
Legal management is een betrekkelijk nieuwe discipline, die de juridische functie van een organisatie benadert vanuit een organisatiekundig perspectief: hoe richten we juridisch relevante processen binnen organisaties zo goed mogelijk in? Daarbij probeer je uiteindelijk een zo hoog mogelijke juridische kwaliteit te realiseren. Maar juridische perfectie kun je nooit bereiken.

Wat is juridische kwaliteit?
Juridische kwaliteit is een abstract begrip dat in de rechtspraktijk moet worden geconcretiseerd. Het is in elke organisatie en elke context anders. Het betekent rekening houden met de eisen van het recht, met de eisen van de gebruikers en met die van de omgeving waarin de organisatie opereert.

Is juridische kwaliteit moeilijk te realiseren?
Organisaties willen veelal more for less: er wordt steeds meer van juridische afdelingen verwacht, terwijl deze nauwelijks meer middelen krijgen. Juridische afdelingen moeten daardoor nog nadrukkelijker verschillende soorten eisen afwegen tegen altijd beperkte beschikbare tijd en middelen. In grote organisaties kunnen zulke keuzes heel complex zijn.

Wat wilt u met dit boek?
Het werd tijd voor een samenvatting van onze ervaringen en een blik op dit nieuwe vakgebied. Wij gaan het ook gebruiken binnen onze deeltijdmaster Legal Management.  Het boek richt zich overigens op legal management in niet-juridische organisaties. De rechtspraak en het Openbaar Ministerie vallen er bijvoorbeeld buiten, maar ook daar is het vakgebied zeer relevant.

Is het alleen voor legal managers bedoeld?
Nee. Wij zien legal management als een vakgebied waarvan alle juridische professionals ten minste enige kennis moeten hebben. Naast juridisch-inhoudelijke taken heeft vrijwel elke juridische professional namelijk ook te maken met organisatorische aspecten. Zij kunnen effectiever zijn als ze ook organisatorische kennis en vaardigheden hebben.

Zouden overheden en bedrijven in plaats van universitair geschoolde juristen vaker hbo-juristen moeten aannemen?
Ja, hbo-juristen zijn praktijkgerichte juridische professionals met een andere skill set dan ‘traditionele’ juristen. Grote organisaties die hun legal management professionaliseren, hebben tegenwoordig een variëteit aan juridische functies nodig. Met onze bacheloropleiding HBO-Rechten en masteropleiding Legal Management verbreden wij het aanbod van juridische professionals.

Wat zijn de belangrijke uitdagingen?
Dat verschilt natuurlijk per functie en organisatie. Maar wil je binnen een organisatie effectief zijn als juridische professional, dan moet je behalve juridische inhoud en communicatieve vaardigheden steeds vaker ook kennis en vaardigheden hebben op het gebied van IT, procesmanagement, projectmanagement en design thinking. Dat laatste houdt in dat je bij het ontwerpen of herontwerpen van nieuwe processen of diensten expliciet de beoogde gebruikers en hun behoeften betrekt. Je hoeft geen expert te worden, maar je moet er voldoende verstand van hebben om er zinnig over te kunnen meepraten. De juridische professional moet als het ware T-shaped zijn. Dat is een beetje een modeterm, maar als metafoor is die nuttig. Varianten zijn de star-shaped of π-shaped lawyer. Aan de borreltafel wordt wel gegrapt dat de moderne rechtspraktijk zoveel vraagt dat we allemaal Alphabet lawyers moeten worden.

Worden bedrijfsjuristen en advocaten bij wijze van spreken niet te veel IT-shaped? Maakt Legal Tech hen met andere woorden niet marginaal?
Daar ben ik absoluut niet bang voor. In de vakpers wordt een beetje hyperig gedaan over Legal Tech, maar in de meeste organisaties staat het nog in de kinderschoenen. Ook in de Verenigde Staten. De komende tien, twintig jaar zal kunstmatige intelligentie de juristen niet vervangen. En dat de rechter plaats zal moeten maken voor een robot is echt onzin. Legal Tech wordt in de nabije toekomst vooral ingezet om juridische professionals te ondersteunen. Vergelijk het met accountants en medici: die zijn op bepaalde gebieden al veel meer geautomatiseerd. De rechtspraktijk loopt achter en maakt eigenlijk een inhaalslag.

Op het symposium waar jullie boek werd gepresenteerd, gaf de general counsel van een groot bouwconcern aan dat hij Legal Tech onder meer gebruikt om te bezuinigen op advocaten. Wordt juridisch advies goedkoper?
Het gaat nu vaak nog om het digitaliseren en professionaliseren van de administratie. Als je die vervolgens beter op orde hebt, kun je ook betere analyses maken en bijvoorbeeld de outsourcing van juridische taken stroomlijnen. Dat kan effect hebben op de verdiensten van advocatenkantoren, maar dat wil niet zeggen dat juristen en masse brodeloos zullen worden.

In één van de tien interviews met praktijkjuristen die in het boek staan, zegt Arnold Brakel - voorzitter van het Nederlands Genootschap van Bedrijfsjuristen en Global Head Wholesale Banking Legal bij ING - dat bedrijfsjuristen ook meer moeten gaan adviseren over het ethisch kompas, het moreel besef en de vraag of iets dat juridisch is toegestaan ook maatschappelijk verantwoord is. Ligt dat niet te ver van de core business?
Juridische normen worden altijd geïnterpreteerd in een context, die dus relevant is voor de juridische kwaliteit. De maatschappij vindt belastingontwijking nu bijvoorbeeld een stuk minder acceptabel dan vijf jaar geleden. Juristen moeten dus verder kijken dan alleen de regel en zich afvragen hoe de maatschappij er over een paar jaar uitziet. Als je dat perspectief meeweegt, kun je toekomstbestendig adviseren. Heel wat bedrijven hebben codes voor maatschappelijk verantwoord ondernemen die zulke aspecten ook weerspiegelen. Goede juristen betrekken die in hun advisering; simpelweg omdat het op termijn uiterst relevant kan zijn. 

Moet een legal manager zijn of haar medewerking weigeren als de organisatie iets wil dat maatschappelijk onverantwoord is?
Dat is een nucleaire optie die je natuurlijk niet te pas en te onpas kunt inzetten. Maar een goed juridisch adviseur zegt ‘Niet doen!’ als iets maatschappelijk gezien echt schadelijk is. Dat kan immers funest zijn voor de reputatie van een verantwoordelijke organisatie. Als jouw advies dan niet wordt opgevolgd, kun je je terecht afvragen of je er nog moet willen werken.