Lidewey van der Sluis is hoogleraar op het gebied van leiderschap en talentmanagement aan Nyenrode Business Universiteit. Ze is ook gasthoogleraar aan enkele buitenlandse universiteiten, adviseert en is een veelgevraagd spreker. Tijdens de lockdown in het voorjaar schreef ze het boek Varen in de mist: Risicomanagement met moderne leiderschapstechnieken. Het boek is bedoeld voor iedereen die zichzelf kan identificeren als schipper aan het roer van een organisatie in woelig water. In het hele boek hanteert ze consequent nautische metaforen, iets wat ik hier ook probeer.
De essentie van het boek wordt gevormd door vier modellen die achtereenvolgens staan voor het positioneren, navigeren, inrichten en managen van de organisatie. Dit in onstuimige omstandigheden, die zonder meer als VUCA kunnen worden aangemerkt: Volatiel, Uncertain of onzeker, Complex en Ambigu. De vier modellen zijn ontleend aan wetenschappelijke literatuur en door de auteur toegankelijk gemaakt. Soms als onderdeel van een schip, zoals een scheepsromp als besturingsmodel, met een bovendek en een benedendek. Soms met copyright, zoals de After Lockdown Navigator ©. De vier modellen worden besproken in de hoofdstukken 1 t/m 4, vergezeld van gespreksvragen en zogenoemde spiegelvragen. Het laatste type vraag is bedoeld om de lezer te helpen bij het ontwikkelen van eigen leiderschap en risicomanagement. Over risicomanagement straks meer.
Het boek steekt van wal met een prachtige quote van de Amerikaanse auteur en motivational speaker Zig Ziglar. Zijn uitspraak gaat over de dubbele betekenis van het fenomeen angst als acroniem: ‘FEAR has two meanings: Forget Everything And Run or Face Everything And Rise. The choice is yours.' Als je voor de tweede optie kiest, dan kunnen de modellen en vragen van Varen in de mist je hiermee helpen.
De modellen zijn goed te begrijpen, helder geïllustreerd en bieden houvast om je te positioneren, koers te kiezen, vaart te maken en wellicht zelfs je bestemming te bereiken. Dit is het leiderschapsdeel uit de ondertitel van het boek. Het eerste woord in de ondertitel, risicomanagement, blijft in het hele boek echter in nevelen gehuld. Nergens wordt dit begrip geïntroduceerd en uitgelegd. Zo blijft impliciet wat een leider in een VUCA-omgeving aan risicomanagement kan hebben (en ook wat niet). Halverwege het boek doemt risicodenker Nassim Nicholas Taleb plotseling op uit de nevelen, met een soort SOS-bericht om in onzekere tijden anti-fragiel te worden. Dit wordt uitgelegd als ‘tegen een stootje kunnen', terwijl Taleb met anti-fragiliteit veel verder gaat: namelijk juist stérker worden van het omgaan met onzekerheden en onverwachtse wendingen. Sterker in de betekenis van weerbaarder als persoon, als team, als organisatie en zelfs als samenleving.
Hoofdstuk 5 is het laatste hoofdstuk van het compacte boek. Naast een samenvatting van de lessen uit de voorgaande hoofdstukken bevat hoofdstuk 5 een aantal overkoepelende lessen en opdrachten. Eén daarvan gaat over een kernbegrip van risicomanagement: risk appetite of risicobereidheid. Onder het motto high risk, high return luidt de bijbehorende vraag: ‘Hoeveel risico wil uw organisatie nemen om de concurrentie de loef af te steken?' Los van de eenzijdigheid van deze vraag - ook de meeste commerciële organisaties hebben meer doelen dan alleen de concurrentie overtroeven - suggereert deze vraag dat er zoiets als ‘het risico' of ‘de risicobereidheid' bestaat. Als dit ergens een luchtspiegeling is, dan is het wel in de VUCA-omstandigheden waarop Varen in de mist zich richt.
Ik besef dat dit kritische kanttekeningen zijn. Kanttekeningen van iemand die, ondergedompeld in zijn eigen vakgebied, met een periscoop de einder afspeurt. Dit op zoek gronden om effectief risicomanagement met dito leiderschap te combineren. Deze belofte van de ondertitel wordt niet helemaal waargemaakt. Wat Varen in de mist wél degelijk biedt is een eigentijds instrumentarium dat lezers in woelige omstandigheden helpt om zich te positioneren, koers te houden en vaart te maken. Om zo ten slotte, ondanks alle onzekerheden, toch de gewenste eindbestemming te bereiken. Ik wens iedereen een behouden vaart!
Martin van Staveren adviseert, doceert en schrijft over realistisch(er) omgaan met onzekerheden, risico’s én kansen. Hij schreef verschillende boeken, en Iedereen risicoleider: Waarde realiseren én behouden in een onzekere wereld is zijn nieuwste boek.
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Eerder schreef hij onder andere Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020).
