Paul Lawrence en Nitin Nohria, professoren verbonden aan Harvard, hebben veel literatuur doorgespit om tot een totaal nieuwe theorie over menselijke drijfveren te komen. Als lezer kom je daarmee terecht in uiteenlopende disciplines zoals economie, neurowetenschap of biologie. Wie zich daar niet door laat afschrikken, krijgt een interessante boodschap voorgeschoteld. De auteurs konden zich namelijk totaal niet vinden in de opvatting van econoom Adam Smith dat mensen altijd het maximale eigenbelang nastreven. Er moest naar hun mening meer zijn.
Daarom komen zij met een theorie waarin wordt gesteld dat we pas in balans zijn als we aandacht besteden aan vier aangeboren drijfveren. Dat klinkt heel logisch, maar wie hun theorie vergelijkt met de theorie over de basisbehoeften van Maslow, begrijpt dat Nohria en Lawrence tot geheel andere inzichten zijn gekomen. Waar bij Maslow een hiërarchie is van behoeften, stellen de auteurs dat er vier drijfveren zijn die onafhankelijk van elkaar ons gedrag bepalen.
De eerste drijfveer is verwerven. Hierbij gaat het om zowel materiële als om immateriële zaken, zoals status en erkenning. Om te overleven moeten we het beter doen dan de ander. Het gevaar van deze drijfveer is dat er een zero-sum-game gespeeld wordt: winst voor de een is verlies voor de ander.
De tweede drijfveer heet verbinden. Verbinden lijkt tegenover individualisme te staan. De zero-sum-game wordt verlaten en de weg naar 'win-win' wordt ingeslagen. Het huwelijk is een goed voorbeeld van verbinding.
Leren is de derde drijfveer. Mensen hebben een aangeboren drijfveer om hun nieuwsgierigheid te bevredigen. Het mooie van kennisoverdracht is, zo stellen de auteurs, dat je iets aan een ander geeft zonder dat je het zelf kwijtraakt. De nieuwsgierigheid naar kennis is een intrinsieke motivatie. Het proces van leren verloopt door ons hele leven, tenzij we als individu teveel in beslag worden genomen door verwerven, verbinden en verdedigen.
De vierde drijfveer is verdedigen. Het menselijk defensiesysteem is vechten of vluchten om waardevolle zaken te beschermen. Veel van het menselijk gedrag wordt door deze drijfveer bepaald.
Het blijkt dat verdedigen de enige 'reactieve' drijfveer is. De overige drie zijn proactief. Gelukkig houdt het boek niet op na de interessante uiteenzetting van de drijfveren. De behandelde cases in het boek maken de theorie toegankelijk. Minder interessant vond ik de hoofdstukken waarin vooral beschreven wordt hoe de theorie tot stand is gekomen, met uitgebreide beschrijvingen van allerlei oude theorieën, zoals bijvoorbeeld die van Darwin.
Wat mij het meeste aansprak, waren de hoofdstukken die de link leggen met de dagelijkse praktijk in organisaties. Met name het inzicht dat 'overaccentuering' van een van de drijfveren en verwaarlozing van de andere drie tot rampzalige situaties kan leiden, sprak mij zeer aan. Lawrence en Nohria hebben een origineel boek geschreven waar zeker niet het laatste woord over gezegd en geschreven is.
Verdedigers van oude opvattingen zullen de theorie wellicht naast zich neer leggen. Maar wie open staat om te leren zal de theorie verder gaan verkennen. We zullen de ontwikkelingen nauwlettend volgen.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
