The Art of Thinking Clearly

Er blijkt in 'De kunst van het heldere denken' geen houden aan, we maken er steevast een rommeltje van. We laten ons voortdurend meeslepen door onze intuïties, want dat gaat lekker 'snel, spontaan en vergt weinig energie'. Daarentegen is het rationele denken 'langzaam en inspannend'. We ontsporen in ons denken dan ook voortdurend. We halen oorzaak en gevolg door elkaar. Zo menen we dat we door regelmatig zwemmen net zo'n mooi lijf krijgen als Pieter van den Hoogenband. Het komt niet eens in ons op, dat de lichaamsbouw die een zwemmer als Van den Hoogenband met de geboorte heeft meegekregen het mede mogelijk maakt om kampioen te worden. Feitelijk is een dergelijk lichaam een selectiecriterium voor een zwemcarrière en niet het resultaat van het zwemmen. Het is nauwelijks doenlijk om als eenling een mening te blijven verdedigen, terwijl alle anderen in de groep het tegenovergestelde menen. Toch zouden we ons moeten realiseren, dat als vijftig miljoen mensen iets doms beweren, het daarom nog geen waarheid wordt. Het koude zweet breekt je uit, wanneer je je realiseert dat deze uitspraak meer dan eens bewaarheid werd. Het lukt ons vrijwel niet om invulling te geven aan het gezegde 'beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald'. Wanneer informatie op ons afkomt die niet overeenstemt met onze inzichten, dan verbuigen we die informatie zo dat onze inzichten overeind blijven. We willen onze overtuigingen bevestigd zien en hebben een hekel aan informatie die onze gedachten onderuithaalt. Dobelli verzamelde genoeg denkfouten om er een heel jaar iedere week één onder de loep te kunnen nemen. Het kan natuurlijk ook veel sneller, maar het is aan te bevelen over elk van die denkfouten toch eens goed na te denken. Een boom op te zetten. Bij voorkeur die denkfouten eens met anderen – op je werk bijvoorbeeld – door te akkeren, zodat je er met elkaar wijzer van wordt. Dat is een vermakelijke investering. Dobelli's columns zijn kort en krachtig, lezen vlot door helder woordgebruik en geven vrolijk stemmende voorbeelden die je bijblijven. Daar word je slimmer van. Aan het eind van de rit weet je dat de drie voornoemde denkfouten respectievelijk 'swimmer's body illusion', 'social proof' en 'confirmation bias' dan wel het wegwerken van 'cognitieve dissonantie' heten. Inderdaad, de Engelse terminologie verovert ons denken. Niet alleen hier in Nederland, maar ook in het Duitse taalgebied: Dobelli is een Zwitser en schrijft in het Duits (de Nederlandse vertaling leest bewonderenswaardig goed). We krijgen nog veel meer aan wetenswaardigs, waaronder over authority bias, availibility bias, story bias, outcome bias, liking bias, endowmenteffect, neglect of probability. We krijgen ook nog het nodige voorgeschoteld dat een Nederlandse benaming wist te verkrijgen: beginnersgeluk, keuzeparadox, inductie en de eerst-wordt-het-erger-val bijvoorbeeld. Hoe raadselachtig het een en ander aan benaming ook soms mag klinken, de uitleg door Dobelli geeft je soepel inzicht in het gemankeerde denken en handelen. Zelfs wie thuis is in het werk van sociaal-psychologen als Daniel Kahneman, Dan Ariely en Jonah Lehrer zal Dobelli nog met plezier oppakken. Voor de vele denkfouten is Dobelli's 'De kunst van het heldere denken' sowieso een betrouwbare en handzame opfrisser of geheugensteuntje, ook door de bronvermeldingen. Wie echter meent aan het eind van het boek de vele denkfouten zonder meer te kunnen weerstaan, komt bedrogen uit. Dobelli doet wel handreikingen. Die komen er in de praktijk dikwijls op neer dat we ons moeten realiseren dát een bepaalde wijze van redeneren ondeugdelijk is: attributiefouten, halo-effect, base-rate neglect enzovoorts. En zelfs dát is niet vol te houden. We kunnen ons niet voortdurend afvragen hoe we denken en wat onze gedachtegang is. Denkfouten vermijden is een flinke inspanning. Je wordt er doodmoe van. Het is ook niet per se in alle omstandigheden noodzakelijk. Hoewel ook daar weer gevaren aan kleven (groupthink bijvoorbeeld), is het meer dan eens aan te raden om je eigen denkwijze ter nadere analyse in de groep te gooien. Dat gaat gemakkelijker wanneer je Dobelli's denkfouten weet te benoemen. Toch maar eens in groepsverband de columns gaan lezen, of beter nog, bestuderen. Gaande het traject leer je elkaar steeds beter tegengas geven. Helder denken is inderdaad een kunst en bovenal work in progress.