Het enthousiasme van 'Hartelijk gefaciliteerd!' werkt aanstekelijk. Je wilt zelf zo snel mogelijk aan de slag met het faciliteren van workshops. 'Hartelijk gefaciliteerd!' helpt daarbij. In dat opzicht maakt het boek zijn tweede ondertitel: 'Praktijkboek voor het ontwerpen en faciliteren van workshops in organisaties' zeker waar.
Allereerst laten de auteurs op overtuigende wijze zien dat workshops een krachtig instrument zijn om veranderingen dichterbij te brengen, juist door het interactieve karakter ervan. Omdat iedereen zijn/haar inbreng heeft, zijn workshops veel krachtiger dan vergaderingen, presentaties, expertplannen enz.
Bij workshops is het proces minstens zo belangrijk als de uitkomst en in dat proces wordt een actief beroep gedaan op alle deelnemers. 'Hartelijk gefaciliteerd!' gaat over de 'lichtste' vorm van interactieve bijeenkomsten, werkconferenties en large scale interventies vallen daar niet onder. De auteurs hebben het over dialoog, een woord dat heden te de dage een grote populariteit geniet maar - zelf zou ik liever spreken over productieve bijeenkomsten, iets wat beter past bij de dynamiek van een workshop.
Een echte dialoog zoals William Isaacs die voorstaat veronderstelt toch wel iets meer. Vervolgens bespreken de auteurs het handwerk oftewel VVFVV. Die letters staan voor de stappen die als facilitator moet doorlopen: verkennen, voorbereiden, faciliteren, vastleggen en vervolg organiseren. Zeker voor degene die nog niet zoveel ervaring hebben met workshops biedt dit hoofdstuk veel steun. Dan komt het instrumentarium aan bod. Centraal staat de metaplan of moderatiemethode.
Daarmee wordt 'Het team als probleemoplosser' van Kwakman en Postema uit 1996 gelijk overbodig. De moderatiemethode is inmiddels wijd verspreid maar ook verwaterd tot geeltjesplaksessies, waarbij voorbij gegaan wordt aan de essentie van de methode. Die is namelijk het creëren van wederzijds begrip en inzicht in elkaars opvattingen en standpunten.
Noordik en Blijsie geven die essentie weer een centrale plaats en laten daarbij tevens zien dat interactief werken veel leuker is dan passief luisteren. De facilitator is verantwoordelijk voor het stellen van de goede vragen. Die krijg je door een goede voorbereiding. Op de bijgevoegde DVD worden verschillende metaplan-technieken geïllustreerd. Ook vertellen klanten over hun ervaringen met workshops. Terecht stellen Noordik en Blijsie dat de kwaliteit van de facilitator bepaalt of een workshop een succes wordt of niet. Volgens hen moet een facilitator beschikken over zes basiscompetenties. Dat is niet niks want ik kom ook facilitators tegen die saai, vervelend, dwingend of slordig zijn.
Kortom faciliteren is niet alleen een vak maar veronderstelt ook een basishouding, een instelling of zelfs een type persoonlijkheid waar je als facilitator over moet beschikken. Een schuchter persoon als facilitator werkt niet, evenmin als een dwingeland. Een goede facilitator moet niet alleen goed kunnen luisteren en waarnemen, maar ook optreden als dat nodig is en heikele vragen durven stellen. Hij moet een vakman worden, zijn werk goed doen en daarbij kan 'Hartelijk gefaciliteerd!' hem zeker helpen. Hoe je die andere aspecten ontwikkelt komt minder aan bod.
Opvallend in dit opzicht is dat de auteurs helemaal niet verwijzen naar bekende Engelstalige boeken op het vakgebied zoals dat van Roger Schwarz 'The skilled facilitator' of Suzanne Ghais 'Extreme facilitation' die juist situaties belichten waar het faciliteren echt een hogere kunst is. Maar wellicht komt dat in hun vervolgboek.
Tijdens de workshop kun je dwarsliggers en andere stoorzenders tegenkomen. Hoe ga je daarmee om? Volgens de broers Stultiens, die het hoofdstuk over dwarsliggers geschreven hebben, heb je als facilitator de keuze uit vier status bewegingen (jezelf verhogen, jezelf verlagen, de ander verhogen of de ander verlagen). Zij geven in dit hoofdstuk handreikingen en oefeningen over hoe je dat kunt doen. Dit is echt vernieuwend voor het vak.
'Hartelijk gefaciliteerd!' besluit met een viertal praktijkvoorbeelden (in het dagelijks werk, een projectevaluatie, het maken van een afdelingsplan en het maken van een scenarioplanning om alcoholgebruik bij jongeren tegen te gaan). Na het lezen van deze voorbeelden, inclusief de gebruikte draaiboeken, gaan je vingers als facilitator nog meer jeuken, oh dat kan er ook nog mee.
De oproep van Noordik en Blijsie aan het eind van hun boek om er vooral zelf mee aan de slag te gaan, onderschrijf ik dan ook van harte. Na het actief doorwerken van 'Hartelijk gefaciliteerd!' (en het bekijken van de DVD) ben je daarvoor inmiddels voldoende toegerust.
Over Gertjan de Groot
Gertjan de Groot werkt als docent publiek management en Thesis begeleider bij de Master Urban Management en als projectleider en onderzoeker naar boundary spanners in actie bij het Centre of Expertise Urban Governance & Social Innovation bij de Hogeschool van Amsterdam.
