Dat interne criminaliteit actueel is en tot grote consequenties kan leiden, wordt bevestigd door de recente miljardenaffaire bij de Franse bank Société Générale. Uit dit voorbeeld komt ook naar voren dat het in geval van fraude niet alleen om geld en/of goederen hoeft te gaan, maar dat er ook sprake kan zijn van een forse imagoschade. Daarnaast kan zich ook emotionele schade voordoen. De voorbeelden van fraude die in dit boekje genoemd worden, geven aan dat dit fenomeen zich voordoet in ieder type organisatie van iedere omvang en in alle lagen van het personeel. Het is gebleken dat fraude het meest voorkomt bij personen die een vaak hoge en/of verantwoordelijke positie bekleden binnen een organisatie. Dit laatste sluit direct aan op een van de door de auteurs genoemde stellingen: 'de gelegenheid schept de dief'. Immers, hoog in de organisatie geplaatste personen genieten vaak een groot vertrouwen en zijn mede vanwege hun bevoegdheden vaak – meer dan de meeste andere werknemers – in de gelegenheid om ongestoord hun (frauduleuze) gang te gaan. Als fraude zo ongewenst is, hoe kan het dan dat het zo veel voorkomt? Allereerst wijzen de auteurs op de zogeheten fraudedriehoek: - Mogelijkheid (de gelegenheid schept immers de dief); - rationalisatie (door onvoldoende toezicht, controles, etcetera wordt de verwachting geschapen dat de fraude niet zal opvallen); - druk (er moet een reden zijn om te gaan jatten). Fraude heeft dus vooral een gedragsmatige achtergrond. Daarnaast is uit de vele voorbeelden naar voren gekomen, dat er vaak sprake is van een (te) groot vertrouwen en van gemakzucht, maar bovenal dat er te weinig toezicht en controle is. Het blijkt dat wanneer een organisatie het werknemers te gemakkelijk maakt of er iets voorspelbaars gebeurt, er wordt gejat. De vraag is dus niet óf er gefraudeerd zal worden, maar wanneer. Kan fraude voorkomen worden? Het antwoord is 'nee', maar door bewustwording rondom fraude kan de interne criminaliteit wel worden teruggedrongen. Daarnaast worden in 'Jatten van de baas' vele andere aspecten aangedragen die van belang zijn. Zo behoort de werkgever, volgens de auteurs, een werksfeer te creëren waarin goede verstandhoudingen en loyaliteit aanwezig zijn. Naast deze gedragsaspecten zijn ook de administratieve organisatie, interne controle en functiescheiding onmisbaar. Zolang organisaties deze aspecten niet perfect voor elkaar hebben, worden zij bestolen. Bovendien is het advies om duidelijk te zijn over wat wel en wat niet mag en wat de sancties zijn. Goed toezicht houden op werknemers is eveneens noodzakelijk. Een belangrijke manier om fraude in de kiem te smoren, is het screenen van sollicitanten. Daarmee kan al veel ellende worden voorkomen. Bij het goedpraten van frauduleus handelen blijkt er sprake te zijn van tien procent witte, tachtig procent grijze en tien procent zwarte zielen. Het is belangrijk om de zwarte zielen buiten de deur te houden, vooral ook omdat ze de grijze zielen meetrekken. Er is slechts één remedie: een antecedentenonderzoek. Dit sluit aan op een andere stelling van de auteurs: 'eens een fraudeur altijd een fraudeur'. Het is dan ook niet voor niets dat de auteurs er voorstander van zijn, dat er altijd aangifte wordt gedaan van fraude. 'Jatten van de Baas' is, mede door zijn beknoptheid en helderheid, zeer toegankelijk voor eenieder die zich snel een beeld wil vormen van het onderwerp fraude. Mag u er vanuit gaan, dat u alles over fraude weet na het lezen van dit dunne, prima te lezen boekje? Nee, zeker niet. Wel krijgt u door het lezen van de vele voorbeelden een goede indruk van de verscheidenheid waarin het fenomeen zich kan voordoen. Bovendien krijgt u een indruk van de omvang van het probleem. Het boekje maakt duidelijk op welke fronten er gevaar loert en welke acties hiertegen denkbaar zijn. Het maakt u tevens bewust van het feit dat fraude een probleem is dat zowel de grootste als de kleinste organisatie kan treffen. Het is ronduit ontluisterend om te lezen dat bijvoorbeeld ook notarissen, pastors en politiebeambten in de groep fraudeurs voorkomen. Weet dat u nu niet alleen gewaarschuwd bent, maar ook dat u aan zet bent! De auteurs eindigen het boekje met een aantal stellingen. Enkele daarvan heb ik al genoemd. Ik sluit af met nog een aantal van hun stellingen. Hoe ontstaat nu fraude?: 'de mens is van nature slecht', 'de grootste boeven staan gewoon op een loonlijst' en 'cash is king' en wie wil er nu geen king zijn! 'Alleen door gezond wantrouwen zijn mensen te vertrouwen!'
Over John Daamen
John Daamen MBA is directeur en senior consultant bij Daamen Consultancy B.V. Dit bureau vervult interim-managementopdrachten op financieel en algemeen management terrein. Uitgangspunten hierbij zijn: de ontwikkeling en inzet van de kwaliteiten die reeds in de organisatie aanwezig zijn en de zelfredzaamheid van de organisatie. John Daamen is Alumnus van Business School Nederland, de Action Learning MBA, en voert momenteel een promotieonderzoek uit naar samenwerking binnen de overheid.
