De interne veranderaar

Het boek met als volledige titel ‘De Interne Veranderaar: Van Medewerkersbeleving naar Organisatieambities’ is geschreven door Peter van den Boom en Peter de Roode. De achterflap vermeldt dat beiden al enkele decennia organisatieadviseur zijn. Voor de inhoud van het boek blijkt dit een kracht en tevens een zwakte. Eerst de kracht. Uitgangspunt van het boek is dat 75 % van de organisatieveranderingen mislukt. Dit is inmiddels een soort mantra in managementland en wordt op één referentie na verder niet onderbouwd. Dus als we er vanuit gaan dat er inderdaad nogal het één en ander misgaat op dit vlak, dan is het een krachtig uitgangspunt om kritisch te kijken of organisatieverandering van binnenuit gerealiseerd kan worden. Dus door mensen die bij de organisatie zelf werken, in plaats van door externe adviseurs. Hiermee kunnen in tijden van bezuinigingen wellicht de nodige kosten worden bespaard. Aan de hand van de metafoor van het theater presenteren de auteurs een model met twee dimensies: de bovenstroom versus de onderstroom en de actuele versus de toekomstige situatie. De boven- en onderstroom zijn respectievelijk de situatie zoals door het management gepresenteerd en zoals door de medewerkers ervaren. Met andere woorden, structuur en cultuur, ofwel vaak schijn en werkelijkheid. Door deze dimensies te combineren geeft het model dus vier situaties. Voor elk ervan krijgt de interne veranderaar een rol aangeboden. Dit zijn achtereenvolgens de toeschouwer en de coach, die zich richten op de onderstroom, en de nar en de concretiseerder voor het omgaan met de bovenstroom. De ruime ervaring van de auteurs komt vooral tot uiting in de beschrijving van de vier rollen, inclusief bijpassende werkvormen en praktische tips waarmee deze rollen kunnen worden vervuld. Zo spreekt de vragencarrousel me aan, waarbij de deelnemers een voor de organisatieverandering relevante vraag opschrijven en die vervolgens aan de buurman/vrouw doorschuiven, die op basis daarvan een nieuwe vraag formuleert. Op deze wijze kunnen door opeenvolgende associaties, vanuit verschillende perspectieven, alle vragen rondom een verandering die in een groep spelen aan bod komen. Dit is volgens mij breed toepasbaar, bijvoorbeeld ook in mijn eigen werkveld voor het identificeren van onzekerheden en risico’s. Na de kracht dan nu de zwakte van het boek. Wellicht is die ook veroorzaakt door de ruime ervaring van de auteurs, waardoor ze minder open staan voor recente ontwikkelingen. Ten eerste komt het genoemde model uit de lucht op het toneel vallen. Voor de auteurs zelf is het waarschijnlijk vanzelfsprekend, maar waar is het op gebaseerd, in welke situaties is het toegepast, wanneer werkt het wel en in welke situaties mogelijk ook niet? Al deze vragen vanuit mijn rol als nar blijven onbeantwoord. Dit is jammer, omdat hiermee de potentiële sterkte van het model wordt ontkracht. Eigen kritische reflectie van de auteurs op het model, vanuit hun rol als toeschouwer, ontbreekt. Een tweede punt van kritiek, dat hierop aansluit, is het ontbreken van relevante verwijzingen naar actuele en aanverwante boeken. Dit ondanks een indrukwekkende literatuurlijst, die brede belezenheid laat zien. Zo wordt in het begin van het boek aandacht besteed aan de limieten van de ‘managementmaakbaarheid’. De vermelding van een aantal goed onderbouwde conclusies uit Thijs Homan’s Het Etcetera Principe zou dit punt hebben versterkt. Hetzelfde geldt voor de ‘denkloops’ die in de rol van concretiseerder nuttig zijn. Denkloops zijn opeenvolgende redeneringen, die elkaar die elkaar beïnvloeden. Hierbij moet ik gelijk denken aan Arend Ardons Doorbreek de Cirkel. Ook dit boek zou een stuk onderbouwing hebben kunnen bieden. Samenvattend, De Interne Veranderaar behandelt een uiterst relevant vraagstuk, namelijk hoe kan je van binnenuit organisatieveranderingen realiseren die aansluiten op te realiseren ambities van de organisatie. De auteurs bieden hiervoor een eenvoudig model, met concrete rollen en tips. Echt vernieuwend is het niet. Zo stormen de boven- en onderstroom samen al de nodige jaren door managementland. Aan de andere kant, het boek kan wel degelijk behulpzaam zijn voor al diegenen, die een rol moeten (gaan) spelen bij het realiseren van veranderingen in hun eigen organisatie. In dat geval is de openingszin van het boek hoopgevend: we acteren beter dan we zelf beseffen.