The Extended Mind - ‘Origineel en waardevol’

Het tegendeel is waar. We denken met onze handen en in gesprek met anderen. We denken als we lopen. We raken geïnspireerd in de natuur, of in indrukwekkende gebouwen. Wetenschapsjournalist Murphy Paul laat in The Extended Mind zien hoe we al deze hulpbronnen kunnen inzetten om beter na te denken.

Schedelrand

Het idee van de uitgebreide geest (extended mind) werd in 1995 voor het eerst op de kaart gezet in een artikel van de cognitiefilosofen Andy Clark en David Chalmers. Ze vroegen zich af, ‘waar stopt de geest, en waar begint de wereld?’ In elk geval niet bij de schedelrand. Ons brein staat in contact met allerlei hulpbronnen die van wezenlijk belang zijn voor ons denken. Dat realiseerde Clark zich eens en vooral toen hij zijn laptop een keer in de trein was verloren. In de vijfentwintig jaar sinds het verschijnen van hun artikel is door er tal van wetenschappers laten zien hoe ons lichaam, ons sociaal netwerk, en onze omgeving invloed hebben op ons denken. Murphy Paul is in die verhalen gedoken.

Bewegingsvormen

Neem het verhaal van beurshandelaar Coates die observeerde dat het loont om je bewust te zijn van signalen van je lichaam. Beurshandelaren die daar goed in zijn, nemen betere beslissingen en presteren beter. Of dat van schooldocent Maureen Zink, die na dertig jaar lesgeven de stoelen en tafels heeft vervangen door sta-bureaus. Ze merkt dat de leerlingen daar alerter van worden en beter meedoen in de klas als ze mogen bewegen. Rollenspellen als bewegingsvorm helpen ook om lesstof in je op te nemen. Net als handgebaren, de eerste taal van de mensheid. Als we de woorden niet kunnen vinden, dan kunnen we het met onze handen overbrengen.

Schilderijen en vaccins

In het tweede deel richt Murphy Paul zich op onze omgeving. Ze opent met het verhaal van de schilder Jackson Pollock die vastliep in zijn appartement in New York city. Nadat hij en zijn vrouw Lee naar Long Island waren verhuisd kwam de inspiratie voor zijn bekende gedruppelde schilderijen. Later bleek dat de patronen overeenkomen met fractals, inclusief de herhalingsfrequentie zoals die in de natuur voorkomt. Jonas Salk, de uitvinder van het poliovaccin, vond zijn inspiratie in de Sint Franciscus basiliek in Assisi (Italië). Later heeft hij de architect Louis Kahn opdracht gegeven voor het ontwerp het Salk Instituut in La Jolla, Californië. De basiliek was zijn grote voorbeeld, vanwege de serene sfeer die het gebouw opriep.

Ideeën weergeven

Ideeën zelf kun je ook ruimtelijk weergeven, gewoon met flipovers en viltstiften. Charles Darwin heeft de kunst van aantekeningen maken geleerd van kapitein Robert FitzRoy tijdens de twee jaar durende expeditie van de HMS Beagel. Scheepslui zoals FitzRoy zijn gewend logboeken te maken. Zijn tips aan Darwin waren: kijk nauwlettend naar je omgeving, maak aantekeningen en doe metingen, loop door je mentale checklist om belangrijke zaken niet te vergeten, vertrouw niet te veel op je geheugen en schrijf altijd je rapportages zo snel mogelijk na de gebeurtenis. Dankzij deze aanpak heeft Darwin een schat aan notities kunnen vastleggen, waardoor hij de evolutietheorie gaandeweg heeft kunnen vormgeven.

Imiteren en praten

Onze sociale omgeving doet ook mee in ons denken. De meest ontwapenende manier waarop we van experts kunnen leren, is door ze na te doen. Imitatie heeft een slechte reputatie in onze cultuur, maar de beste ideeën blijken vaak heel veel gelijkenis te vertonen met iets dat al eerder is bedacht. De computermuis was al door Xerox Parc ontwikkeld voordat Steve Jobs en Apple er een commercieel product van maakten. Veiligheidsprocedures die in de luchtvaart zijn bewezen, blijken ook in ziekenhuizen te helpen om ongelukken te voorkomen. Groepen leren ook van elkaar. Teams die op traumahelikopters werken, hebben bijvoorbeeld de gewoonte om elkaar informeel, tijdens het wachten of in de lunchpauze, verhalen te vertellen. Daardoor leren ze wat te doen bij uitzonderlijke situaties. Hoogleraar en Nobelprijswinnaar in de natuurkunde Carl Wieman merkte dat zijn studenten niet echt dachten zoals natuurkundigen. Dat kwam pas bij promovendi. Die praten onderling over de vraagstukken waaraan ze werken, ze discussiëren met elkaar. Dat bleek te manier te zijn waarop natuurkunde gaat leven in hun hoofden. Wieman stopte met klassikaal lesgeven, en liet zijn studenten in groepjes werken waardoor ze ook over de vraagstukken gingen praten.

Samenwerken

Psycholoog Edwin Hutchins beschrijft de veilige binnenkomst van de USS Palau, een groot vliegdekschip dat in problemen was gekomen toen de stoomdruk wegviel. De kwartiermeester en zijn rechterhand werkten samen alsof ze een brein waren. Ze verdeelden de mentale druk om snel tot oplossingen te komen, waardoor het gigantische schip veilig de thuishaven van San Diego kon bereiken. Begin jaren zeventig liet docent Elliot Aronson kinderen samenwerken in een gesegregeerde school. In een groepje kreeg ieder kind de opdracht een deel van de puzzel uit te werken en vervolgens samen het geheel te presenteren. Toen hij een half jaar later vanaf de dakrand naar de kinderen op het schoolplein keek, zag hij geen etnisch gescheiden groepjes meer. De zigzagopdrachten, zoals hij ze noemde, hadden geholpen om de kinderen te laten samenwerken en spelen.

Curriculum van de uitgebreide geest

De principes achter deze voorbeelden zijn voor Murphy Paul het begin van een curriculum van de uitgebreide geest. Volgens Murphy Paul hebben we ons uitgebreide denkvermogen hard nodig. Deze complexe tijden vragen veel van ons en het is eenvoudig om overweldigd te raken en ons op te sluiten in een filterbubbel. Ze eindigt dan ook met een bescheiden opmerking dat een uitgebreide geest de weg bereidt voor een uitgebreid hart.

Murphy Paul heeft het boek kunnen schrijven dankzij drie onderzoeksbeurzen. Dat heeft zich uitbetaald. Het is een grondig stuk werk met gedetailleerde voorbeelden die goed op elkaar aansluiten. De analyse per hoofdstuk en als geheel zit sterk in elkaar. The Extended Mind is een origineel boek en waardevol voor ieder die geïnteresseerd is in de psychologie van het denken.