Volgens Beate Rössler is autonomie verplichte kost in onze hedendaagse samenleving. Simpelweg omdat het van ons allemaal wordt verwacht. Nu, in een geïndividualiseerde maatschappij, waarschijnlijk nog wel meer dan decennia geleden.
Opvallend is echter dat weinigen zien wat ze met het begrip autonomie aan kunnen, zowel op een abstract niveau, maar vooral ook concreet, dus in ons dagelijkse leven. In die behoefte wil ze met dit boek voorzien.
Een autonoom leven leiden
Ten eerste, autonomie is een fenomeen dat wezenlijk kan bijdragen aan een vervuld en goed leven. Autonomie en een zinvol leven hangen dus samen. Het gaat erom in staat te zijn om erover na te denken hoe je moet leven, wat voor plannen je moet maken, en de omstandigheden zo te organiseren om dat daadwerkelijk te doen.
Ten tweede, zo’n goed leven, dat ontstaat in het contact met anderen. In tegenstelling tot wat een behoorlijk aantal klassieke filosofen zegt, betekent autonomie volgens Rössler niet dat je alles in je eentje besluit, zonder rekening te houden met anderen. Het concept is ingebed: je staat als mens niet op jezelf, je bevindt je immer in interactie, in relaties met anderen.
Autonomie komt dus juist bínnen relaties tot stand.
Volgens Rössler past iemand die uitsluitend egoïstisch wil leven, en er een puur op zichzelf gefocuste attitude in het leven op nahoudt, niet goed binnen deze wereld. Zulk ik-gericht egoïsme heeft juist niets van doen met autonomie en vrijheid: we zijn samen op deze planeet en hebben het met elkaar te doen. Ze zegt dat we geen auteurs zijn, maar co-auteurs, een wat mij betreft schitterend duidende uitspraak.
Levinas
En daarmee sluit ze mooi aan bij het gedachtegoed van bijvoorbeeld filosoof Levinas, die ook stelt dat je door open te staan voor de inzichten van de Ander (Levinas schrijft Ander met hoofdletter) kan groeien als mens, wat bijdraagt aan je autonomie en vrijheid. Door te blijven kijken naar wie ik ben, door de ogen van de ander, kan ik ontwikkelen. De mens is dus niet alleen een autonoom wezen, maar is tegelijk een relationeel wezen ten opzichte van een ander. Autonomie en verbondenheid zijn beide cruciale elementen die ons ten diepste tot mens maken. Ook moet ik hier denken aan de stroming van het Sociaal Constructionisme, waarin gesteld wordt dat betekenis ontstaat in interactie.
Eigen voornemens verwezenlijken
Rössler zegt verder: ‘Iemand is autonoom wanneer hij zich kan afvragen hoe hij wil leven. Dat houdt in dat we ons steeds weer – ook bij de routines van het dagelijks leven – afvragen: is het leven dat ik leid werkelijk het leven dat ik zelf wíl leiden? Oftewel: leid ik mijn eigen leven? Dat kun je enkel doen als je handelt op basis van je eigen wensen, overtuigingen en waarden. En dus niet op basis van de meningen van je geliefde, ouders of werkgever. Een autonoom leven is een leven waarin je nadenkt over de herkomst van je verlangens. Dat is belangrijk, omdat we alleen verantwoordelijk kunnen zijn voor onze handelingen, en daarmee voor ons leven, als we die zelf bepalen. We moeten onze eigen handelingen uitvoeren, onze eigen plannen nastreven en onze eigen voornemens proberen te verwerkelijken.’
Nog zo’n mooi inzicht: ervaring van onvrijheid is altijd al een ervaring tegen de achtergrond van mogelijke vrijheid. De ene keer lukt het beter om je eigen keuze te maken dan een andere keer. En ze onderbouwt in dit boek op overtuigende wijze dat autonomie belangrijker is dan geluk: je eigen leven leiden gaat dan voor op een zo ideaal mogelijk leven.
Kort samengevat
Zorg dat je geen speelbal bent van anderen. Wees je ervan bewust dat je altijd keuzes maakt. En let erop of je die keuzes maakt vanuit je eigen normen en waarden (je ziet, er is toch enige zelfhulpfocus in het boek te vinden). Mijn persoonlijke noot: tijdens het schrijven van deze recensie realiseer ik me dat ik m’n eerste boek Laat je niet kiezen precies vanuit dit gedachtegoed geschreven heb: onder de juiste condities kunnen we de auteur, weliswaar co-auteur, zijn van ons leven, zoals Rössler ook stelt.
Het boek Autonomie heeft tot slot een persoonlijk tintje: Rösslers voorliefde voor literatuur komt expliciet tot uiting in de voorbeelden die ze gebruikt.
Al met al kan ik me voorstellen dat dit boek, deze zeer solide pil, zeker niet voor iedereen makkelijk te verteren is. Het is vooral een aanrader voor degenen die zich willen verdiepen in hoe ze een goed leven kunnen leiden op een manier die ruimte biedt aan zowel het zelf als de ander.
Over Danny Mullenders
Danny Mullenders is assessmentpsycholoog, coach, auteur en spreker. Als expert op het gebied van organisatiepsychologie helpt hij mensen, teams en organisaties hun keuzeruimte te zien én benutten. Hij ontwikkelde zich tot een van Nederlands meestgelezen psychologen en coaches. Hij schreef de # 1 bestsellers Daarom doen ze dat en Laat je niet kiezen. Op dit moment schrijft hij aan zijn derde boek.
