Elk boek roept reacties op in mij, dat begint al bij het omslag: kleurgebruik, typografische details, een afbeelding. Dit boek geeft een rustig beeld van matte kleurvlakken, zorgvuldig gekozen complementair en in prettige verhoudingen. De ongewoon lange titel en ondertitel zijn vreemd genoeg passend. Alles past. Ook de afbeelding van een bananenschil, een stilistische illustratie onderaan het blad.
Filosofie en paradox
De bananenschil, goed gekozen als iconisch kaftbeeld. Want het staat voor alles waar Omgaan met ongemak in coaching en training over gaat. Over verwachting, reactie en acceptatie. Wat gebeurt er als je een geelbruine schil ziet liggen? Je hebt beelden van uitglijden en vallen, van controleverlies. Erger nog, als je er echt over uitglijdt, wat doe je dan - en hoe erg vind je dat? Anders gezegd: wat doet jouw reactie met je zelfbeeld? Een filosofie van de bananenschil.
De praktisch-filosofische benadering kenmerkt de stijl van auteur René Meijer. Hij gebruikt de spanning van schijnbare tegenstellingen, zoals praktisch versus filosofisch. Tegen het einde van dit boek, in hoofdstuk 11, schrijft hij erover: het accepteren en overstijgen van paradoxen. Dat overstijgen doet hij zelf bijvoorbeeld ook met structuur en intuïtie. De meeste hoofdstukken van dit boek hebben dezelfde paragraaftitels. Deze strakke structuur is overzichtelijk en nuttig. Eenmaal bij de inhoud voelt het veel meer als een beschouwing, verhalend en dichtbij.
Professionaliteit
In gesprekken bij coaching en training gebeurt het best vaak dat het niet gaat zoals je vooraf had bedacht - dat hoort erbij. Elke professional heeft eigen reacties en manieren om met dat ongemak om te gaan. Meijer kent, erkent en beschrijft deze manieren.
Door te schrijven over ongemak behandelt Meijer een specifiek onderwerp. Daarmee erkent hij mij, de lezer, in mijn professionaliteit. Meijer vertelt niet hoe ik moet trainen, schrijft me geen modellen voor. Hij stelt zelfs geen norm voor het omgaan met ongemak. Voor Meijer ben ik een gelijke, die in vergelijkbare situaties komt als hij zelf. Hij deelt zijn gedachten en perspectief, maar laat ruimte voor mijn eigenheid.
Perspectieven
Uiteindelijk gaat het om accepteren van ongemak, het nemen zoals het is en het duiden en aangaan vanuit een perspectief dat je ligt. Meijer geeft er een paar: Boeddhisme, Taoïsme, Psychoanalyse, Voice dialogue, Theory U en Mentaliseren. Elk perspectief heeft een eigen hoofdstuk met -zoals ik benadrukte- dezelfde indeling. Meijer verbindt knap verschillende inzichten met elkaar, speelt met perspectieven.
Dat verbinden doet hij vanuit de term middenpositie - het belangrijkste concept in dit boek. Het is wat ongrijpbaar, lastig te omschrijven, en tegelijk aanwezig in alle perspectieven die Meijer behandelt. Zoals ik het opvat kan je de middenpositie omschrijven als een fictieve plek of moment van traagheid en oordeelvrij waarnemen. In de middenpositie kan je accepteren en aangaan.
Verbanden
Ik vind dat Meijer op een unieke manier een verbinding maakt tussen concepten die ongrijpbaar, misschien zelfs zweverig lijken, en de realiteit van professionals. Coaches en trainers, maar ook leidinggevenden, doen hun werk grotendeels met zichzelf als instrument. Meijer laat zien dat het goed is te leren stilstaan om wendbaar te worden.
Tussen de hoofdstukken door die over de perspectieven gaan plaatst Meijer soms een extra hoofdstuk. Daarin vat hij elementen samen en legt hij expliciet verbanden. Het zijn tegelijk rustpunten en inzicht-boosters. Meijer krijgt het voor elkaar om, in plaats van een onduidelijke en onlogische cocktail aan feelgood-informatie, helderheid en flexibiliteit te serveren.
Meijer schrijft over verschillende perspectieven, maar neemt ze niet volledig over. Ook daarin wil hij aansluiten bij de realiteit van professionals. Hij behandelt bijvoorbeeld uitgebreid ideeën uit het boeddhisme, waar ongemak als gegeven wordt erkend. Maar Meijer gaat vrijwel niet in op de uitwerking van de boeddhistische leer met alle oefeningen, gewoonweg omdat hij het te ver vindt voeren om het daarover te hebben. Ook kan hij niet zoveel met het kernbegrip ‘verlichting’ als duurzaam eindpunt. Het is volgens hem nuttiger om je in te stellen op blijvend omgaan met ongemak, als voortdurende oefening.
Conclusie
Het mag duidelijk zijn: dit is een van de beste boeken die ik las over professioneel handelen. Zo'n boek waarvan ik niet exact kan omschrijven wat het goed maakt. Woorden als inspirerend en inzichtgevend zijn te beperkend. Het is eerder de boodschap vanuit erkenning en gelijkwaardigheid die dit boek onderscheidend maakt.
Over Hans de Witte-van Mierle
Hans de Witte - van Mierle is adviseur, projectmanager en trainer. Hij werkt in het sociaal domein, met als specialisaties participatie, gedragsverandering, brede samenwerking en transitietrajecten.
