Wie bekend is met het werk van Harari weet dat hij een kritische blik werpt op religie, die hij beschouwt als een vorm van mythologie. Aanvankelijk lijkt zijn uitgebreide uitweiding hierover misschien weinig relevant, maar gaandeweg wordt duidelijk waar hij naartoe wil. De kern van zijn vergelijking komt naar voren wanneer hij totalitaire systemen tegenover democratieën plaatst. Totalitaire regimes lijken volgens Harari sterk op religieuze instellingen zoals de kerk: ze sluiten kritiek uit en missen een zelfcorrigerend vermogen.
In Nexus onderzoekt Harari zowel de impact van AI binnen totalitaire systemen als de verschillen met democratische netwerken. Hij toont hoe AI in een dictatoriaal regime kan bijdragen aan verstikking van vrijheid, terwijl in een democratie juist ruimte blijft voor zelfcorrectie en innovatie.
historische wortels
Het boek is opgedeeld in drie delen en elf hoofdstukken, waarin Harari begint met de historische wortels van menselijke netwerken en uiteindelijk de sprong maakt naar de toekomst van anorganische netwerken. De centrale vraag van het werk is confronterend: Waarom zijn we, als 'wijze' soort, zo destructief en slecht in het vergaren van wijsheid? Harari's antwoord hierop is tweeledig. Aan de ene kant bekritiseert hij onze neiging tot fictie en simplificatie, aan de andere kant waarschuwt hij voor de gevaren van het blindelings vertrouwen op technologie en AI.
Hij stelt met nadruk dat het fundamentele kenmerk van informatie is dat het verbindt, maar dit betekent niet dat meer informatie leidt tot meer waarheid of wijsheid. Integendeel, de geschiedenis toont aan dat informatienetwerken vaak worden gebruikt om orde te handhaven, zelfs ten koste van de waarheid.
Zijn diepgaande analyse van verhalen is een van de hoogtepunten van het boek. Hij wijst erop dat verhalen een derde werkelijkheidsniveau creëren – het intersubjectieve niveau – dat de basis vormt van veel menselijke samenwerking. Van alle verhaalgenres zijn verhalen die intersubjectieve realiteiten creëren het meest cruciaal geweest voor de ontwikkeling van grootschalige menselijke netwerken. Dit inzicht benadrukt hoe fictie niet alleen een krachtig instrument is, maar ook een gevaarlijk wapen als het wordt misbruikt, zoals in het geval van religie en totalitaire regimes.
AI in de moderne wereld
Het meest urgente deel van het boek richt zich op de rol van AI in de moderne wereld. De auteur beschrijft AI niet als een neutrale tool, maar als een actor die zelfstandig beslissingen kan nemen en ideeën kan genereren. dit maakt AI fundamenteel anders dan eerdere technologieën zoals de drukpers of de computer. ‘We lopen het risico dat we de controle over onze toekomst verliezen,’ waarschuwt hij.
De parallellen die hij trekt tussen totalitaire systemen en de potentiële gevaren van AI zijn onthutsend. Net zoals het Stalinisme informatie gebruikte om orde boven waarheid te stellen, dreigen AI-algoritmen hetzelfde te doen, zij het efficiënter en op veel grotere schaal. Harari stelt de fundamentele vraag: Zal AI democratische zelfcorrigerende mechanismen begunstigen of ondermijnen?
Oproep
Hoewel Harari’s betoog goed onderbouwd is, kan de overvloed aan onderwerpen behoorlijk zijn. Het is best een dikke pil 450 bladzijden en ja het had dunner gekund door de vele herhalingen eruit te laten. Maar nergens verslapte mijn aandacht. Sterker nog: het boek bleef mij boeien van begin tot eind.
Nexus eindigt met een oproep tot actie: ‘de uitvinding van AI zal mogelijk ingrijpender uitpakken dan de uitvinding van de telegraaf, de drukpers of zelfs het schrift.’ Dit onderstreept Harari’s overtuiging dat we niet passief kunnen blijven. Hij daagt lezers uit om verantwoordelijkheid te nemen voor hun begrip van technologie en hun rol in een steeds complexere wereld.
Nexus is een meeslepend, prikkelend en vaak verontrustend boek. Een must-read voor iedereen die de toekomst van mens en technologie wil begrijpen. Harari biedt geen gemakkelijke antwoorden, maar hij stelt de juiste vragen, en dat is misschien wel belangrijker dan ooit.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.