De psychologie van het enneagram

In vrijwel alle boeken over het enneagram gaat de auteur in op de diverse karakteristieken die samenhangen met ieder type, waardoor de inhoud van verreweg het grootste deel van deze boeken gaat over de typologie. Dit is begrijpelijk, omdat de meeste mensen willen weten welk type ze zijn.

De beschrijving van een type zal voor veel mensen tot herkenning leiden. Omdat we echter allemaal wel iets van ieder type in ons hebben, is daardoor de kans op een mistypering niet uitgesloten. Om zeker te zijn van de typering is een nader onderzoek met behulp van een deskundige dan ook aan te raden. Weliswaar mist het enneagram een wetenschappelijke basis, maar inmiddels hebben vele auteurs aandacht aan het model besteed en wordt het veel toegepast.

Het model is populair omdat het in de praktijk een gedegen instrument is om mensen te typeren, maar vooral ook omdat het inzicht geeft in wat hen beweegt en wat hun specifieke kwaliteiten en eigenschappen zijn. Hierdoor krijgt u meer begrip voor uzelf en anderen en een betere inzet.

Monique Schouten werkt samen met Ralph Pagano, auteur van meerdere boeken waaronder ´Het enneagram voor managers´. Ze is zeer bekend met het model en heeft er inmiddels meerdere boeken over geschreven. In 'De psychologie van het enneagram' gaat ze er vanuit dat u het model en de belangrijkste facetten ervan inmiddels kent.

Door in te zoomen op het aspect drijfveren ontstaat snel toegang tot het inzicht wat je als 'ballast' in je gedrag kan bestempelen, waarna u aansluitend op zoek kunt gaan hoe hiermee om te gaan. Daarmee is het belangrijkste antwoord gegeven op de vraag waarom drijfveren zo belangrijk zijn. Er is hierover echter nog meer te vertellen, maar eerst iets over het herkennen van enneagramtypen.

Zoals eerder genoemd, is het veelal niet zo eenvoudig uzelf te herkennen in één van de typen. Dat komt omdat we typen op gedragsniveau met elkaar vergelijken en u vaak van ieder type wel wat heeft. Gedrag is echter de uitkomst van vele aspecten van onze psyche. Zo blijken we ons vaak anders voor te doen dan we zijn, bijvoorbeeld omdat we graag voor een bepaalde baan in aanmerking willen komen, of anderszins 'goed' gevonden willen worden.

Dit uiterlijke gedrag kan misleidend zijn en geeft niet aan wie u werkelijk bent. Daarvoor is het van belang naar de drijfveren eronder te kijken. Zij geven ons daar meer zicht op. De psychologische drijfveren van de mens ontstaan al in een heel vroeg stadium. Zo ontwikkel je als kind strategisch gedrag dat voor jou persoonlijk effectief en adequaat is. Het zal duidelijk zijn dat je gedrag dat het gewenste resultaat oplevert, herhaalt.

Daarmee ontwikkel je jouw favoriete manier om met jezelf, anderen en het leven om te gaan. Hieraan ten grondslag ligt dat we als mens aangenaam willen (over)leven en onplezierige ervaringen willen vermijden. Dat doen we mede door aan onze ervaringen een betekenis te geven. Deze nu wordt bepaald door je enneagramtype. Er zijn vier basisdrijfveren van ieder type: Verleiding, Vermijding, Verdediging en Verslaving. Door ze in een cirkel rondom Verlies te plaatsen, ontstaat de door de auteur ontworpen V-cirkel. Verlies staat hier voor de opgedane ervaringen van frustratie en tekort. Een voorbeeld hiervan is de scheiding na de geboorte van onze moeder.

Als reactie op Verlies ontstaan de vier V's. Door deze vier V's in een cirkel te plaatsen voegt Monique Schouten iets toe aan de bestaande literatuur over dit onderwerp. Bovendien maakt ze in één oogopslag duidelijk waar het letterlijk om draait. U zult in 'De psychologie van het enneagram' tevergeefs zoeken naar een test om uw type te bepalen. Wel biedt de cirkel u de mogelijkheid om als een soort van verkorte weg naar de bepaling van uw enneagramtype te gaan.

Hoewel de gehanteerde omschrijvingen misschien wel uniek zijn, zijn de vier door de auteur genoemde aspecten dat niet, evenmin als het vervolg van het boek. Er is een grote plaats ingeruimd voor de negen typen; aan de hand van 'gesprekken' uit de realiteit bespreekt de auteur de V-cirkels van de negen typen. Zelf vind ik de citaten niet bijzonder prettig lezen. Wellicht dat dit komt omdat ik inmiddels al meer boeken over het enneagram gelezen heb. Ik kan me echter voorstellen dat mensen die nog niet veel van deze typologie afweten, het prettig vinden om hun eigen ervaringen met die van anderen te vergelijken.

Het boek is in een prettige schrijfstijl geschreven en leest daardoor gemakkelijk. Dit wordt nog versterkt door het feit, dat over de volgorde van de onderwerpen goed is nagedacht, waardoor het verloop vanzelfsprekend lijkt. Ik zou het boek tekort doen door te stellen dat het alleen om de drijfveren gaat. Het enneagram helpt de mens die last heeft van bepaald gedrag en wil weten waarom hij of zij dat doet. Maar vooral degene die wil weten: wat kan ik er aan doen?

U wordt bij dit proces geholpen; de auteur heeft vanuit haar praktijk vijfentwintig vragen geselecteerd. Aan de hand daarvan licht ze het belang toe, net als het gebruik van het enneagram en hoe werkt het in het dagelijks leven. Voor degenen die zich uitgenodigd voelen, eindigt het boek met een stappenplan hoe u uzelf kunt worden. Daarbij draait het wat mij betreft vooral om het nemen van verlies. Indien u inziet dat u uzelf kunt bevrijden van beperkende overtuigingen en ideaalbeelden, is de basis om te worden wie u werkelijk bent gelegd.

Het inzicht dat bij mij vooral is blijven 'hangen', is dat hoe harder u probeert te ontkennen dat u door uw verslaving wordt aangestuurd, hoe meer dit het geval is. Juist door te accepteren dat uw onderbewuste u aanstuurt, hoe meer invloed u krijgt op uw leven. U dient dan ook niet te werken aan c.q. te verbeteren wat verkeerd is, maar werk vooral aan de dingen waarin u goed bent!