Acteurs en politici hebben veel gemeen, maar zijn ook heel verschillend. In het kostelijk geschreven ‘De koning kun je niet spelen’ wordt de politiek beschreven vanuit de metafoor van het toneel om de lezer zo een scherper en eerlijker beeld te geven van het reilen en zeilen van de politiek. De heldere beschrijving en de vele voorbeelden zijn echter ook zeker interessant voor niet-politici.
In de inleiding vertelt Van der Ham dat hij zich ergerde aan de opvatting dat politici ‘acteurs’ zijn. Als lezer begrijp je die ergernis direct: een politicus als acteur zien we als een clown die het niet zo nauw neemt met de waarheid. De media zouden flink hebben bijgedragen aan deze beeldvorming, aldus Van der Ham. Als lezer vraag je je af wat de auteur nu gaat doen: gaat hij de beelden uit de media bestrijden?
Je ziet de valkuilen al opdoemen, maar Van der Ham weet ze keurig te vermijden. Hoe? Door eerst aan ‘het dominante beeld’ tegemoet te komen dat politici inderdaad soms acteurs zijn, niet waarachtig zijn en er vooral zijn ‘ter meerdere eer en glorie van zichzelf’. Wat hij daarbij doet is drie theaters beschrijven: Het goede, het slechte en het ontbrekende theater. Bij het goede theater gaat het niet alleen om mooie woorden en fijnbesnaarde retoriek, maar om ‘het arbeidsintensieve werk van zeuren, breken en duwen’. Kenmerkend voor het slechte theater is het aandikken van bepaalde zaken en het belachelijk maken van iets of iemand.
Natuurlijk is de auteur geen voorstander van een slecht theater, maar waar hij zich het meest tegen afzet is het ontbrekende theater. Hieronder verstaat hij het theater dat de schone schijn wil ophouden, een theater waarin conflicten niet bespreekbaar worden gemaakt. Zo werd Van der Ham als politicus geleerd om vast te houden aan eerder ingenomen standpunten en werd hem verteld dat indien hij toch een ‘draai’ wilde maken hij die het beste kon uitbesteden aan iemand anders.
Het ‘ontbrekende theater’ in de politiek is wat in managementland door Chris Argyris ‘het onbespreekbare onbespreekbaar houden’ werd genoemd. Daarmee zien we – voor zover we dat niet allang wisten – dat de politiek goed te vergelijken is met een ‘gewone’ organisatie. En tal van die gewone organisaties zullen – net als Van der Ham – een beetje moe of zelfs geïrriteerd raken wanneer de media een dominant negatief beeld schetsen.
De titel van het boek is gebaseerd op een uitspraak van actrice Ellen Vogel. Letterlijk zei die: ‘De koning kun je niet spelen, dat moeten de anderen doen’. Die rol kun je alleen maar spelen door het samenspel met anderen. Een interessante passage die m.i. ook geldt voor het bedrijfsleven. Toch zet de zin: ‘De CEO kun je niet spelen, dat moeten anderen doen’, wel aan tot (anders) denken. Als anderen je die rol niet gunnen ontstaat er een drama, zowel in de politiek als in het bedrijfsleven. Met betrekking tot de discussie tussen psychologen en neurologen over het al dan niet bestaan van ‘de vrije wil’, lijkt Van der Ham (onbewust?) een bijdrage te leveren wanneer hij stelt: ‘De vrije wil was er niet bij de oude Grieken, wel bij Shakespeare. Bij de oude Grieken was de wil van de goden niet af te wenden. Bij Shakespeare had de mens wel een keuze.’
Van der Ham heeft een prettige schrijfstijl waarbij hij zichzelf niet belangrijker maakt dan zijn beoogde boodschap, hij haalt collega-politici niet onderuit en hij heeft voldoende relativeringsvermogen om de wereld niet-absoluut maar toch stellig tegemoet te treden.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.