Systeemdenken is gebaseerd op het gedachtegoed van Peter Senge (De vijfde discipline), een Amerikaanse wetenschapper waar ik in mijn studietijd erg door geïnspireerd ben geraakt. Deze manier van denken is erop gericht om zicht te krijgen op de aanwezige complexiteit in organisaties en in sociale systemen. Door het toepassen van systemisch denken is men beter in staat om met een 'verwonderende' blik naar bijvoorbeeld een organisatie te kijken om onderlinge patronen en relaties tussen onderdelen bloot te leggen en structurele oplossingen te vinden.
Jaap Schaveling, Bill Bryan en Michael Goodman hebben een aansprekende schrijfstijl, en hun boek is logisch opgebouwd en neemt de lezer echt bij de hand in het wegwijs raken in de methodiek achter systeemdenken. Het eerste hoofdstuk geeft een beschrijving van de menselijke evolutie, waarin ons 'jager en verzamelinstinct' wordt aangedragen als grootste reden waarom wij als menselijke wezens nooit hebben geleerd om reflectief en dus systemisch te kijken. Dat was immers niet nodig, het leven bestond uit direct handelen: vechten of vluchten. De daaropvolgende hoofdstukken introduceren het begrip systeemdenken, de bijbehorende methodiek en taal die ervoor gebruikt wordt.
De lezer krijgt de zeven stappen aangereikt van de methode waar in het systeemdenken gebruik van gemaakt wordt. Hierin worden ook de versterkende en balancerende feedbackloops uitgelegd die de patronen en onderlinge relaties visueel weergeven. Gemakkelijk te begrijpen zijn de voorbeelden echter niet. Langzaam werken de auteurs toe naar de tien archetypen; veel voorkomende systeempatronen bij organisaties of in andere sociale systemen met de daaraan ten grondslag liggende mentale modellen. Veel van de problemen die men tegenkomt in organisaties kunnen op deze archetypen teruggevoerd worden.
Een zeer herkenbaar voorbeeld is 'de escalatie'. Vaak is het zo dat als bijvoorbeeld een bepaalde supermarkt de prijzen verlaagt, de concurrenten uit angst voor verlies in marktaandeel dit ook zullen doen. Dit heeft dan weer een versterkend effect op de supermarkt die met de prijsverlaging is begonnen (versterkende feedbackloop). En als men niet tijdig ingrijpt (balancerende feedbackloop), concurreren ze elkaar kapot. Het boek sluit af met waardevolle inzichten om minder mechanistisch en meer systematisch te denken en bepaalde vuistregels te hanteren die helpen om de mentale modellen en archetypen te herkennen in ieders dagelijks leven en werk.
Al met al heeft 'Systeemdenken' mij er nog meer bewust van gemaakt hoe essentieel het is om 'de vraag achter de vraag' goed te formuleren en op zoek te gaan naar onderliggende patronen en relaties die niet direct voor de hand liggen. Ik wil geen genoegen nemen met symptoombestrijding. Dan nog een minpuntje: de auteurs geven aan een boek te hebben geschreven waar men in de dagelijkse praktijk mee aan de slag kan, die slag vind ik echter lastig te maken. De theorie achter systeemdenken is geen makkelijke materie en meer uitleg of meer praktische voorbeelden zijn gewenst om echt effectief de methodiek in mijn werk in te kunnen zetten. Van goed bedoeld naar goed gedaan is immers nog niet zo gemakkelijk…
