Voor de grond om ons huis zijn onze grenzen betrekkelijk gemakkelijk duidelijk te maken. Persoonlijke grenzen zijn lastiger te herkennen, mede omdat er meerdere aspecten bij komen kijken. Zo worden ze in belangrijke mate bepaald door de manier waarop wij de werkelijkheid ervaren. Dé werkelijkheid bestaat echter niet, aldus Gaby Olthuis, haptonoom, haptotherapeut en psychosociaal therapeut.
Persoonlijke grenzen hangen daarmee in belangrijke mate samen met hoe u in de wereld staat, hoe u tegen de dingen aankijkt, wat u ervaart, irritant of leuk vindt en wat u van de dingen vindt in de verschillende situaties waarin u terechtkomt. Ze helpen u om te kunnen neerzetten en te zijn wie u bent en geven u als het ware uw vorm. Daarmee geven ze ook zekerheid en duidelijkheid, waardoor u meer controle over uw leven krijgt, en dat nu is essentieel voor een goede balans.
Waardoor kan deze balans nu verstoord worden?
Allereerst geldt dat er drie vormen van grenzen zijn, die samenhangen met uw fysieke, emotionele en mentale gesteldheid. Daarnaast blijken deze aspecten onderling nauw met elkaar verbonden te zijn. Een verstoring in één van de aspecten heeft gevolgen voor de gesteldheid van de andere. Bovendien geldt dat als ze onvoldoende in balans zijn, de energie die u nodig heeft om optimaal te kunnen functioneren, gaat zitten in het compenseren van deze onbalans. Daardoor kunt u niet volledig uzelf zijn en alle dingen doen die u graag doet.
Het probleem zit er vooral in dat de signalen vaak subtiel en moeilijk te herkennen zijn. Mede daardoor worden ze nogal eens onderdrukt of niet herkend. Voorbeelden van fysieke symptomen zijn migraine, benauwdheid en een droge mond. Somberheid, woede en irritatie zijn bijvoorbeeld emotionele symptomen. Voorbeelden van mentale symptomen zijn dichtslaan, piekeren en dominant gedrag. Het is voorstelbaar dat niet iedereen bij deze voorbeelden meteen denkt dat zijn of haar grenzen overschreden zijn en dat hij of zij uit balans is.
Hoe kom je daar dan wel achter?
Om na te gaan of je wel in balans bent, stelt Olthuis voor om uzelf te zien in relatie tot het stellen van grenzen als een puzzel. Indien u zeventig procent van de puzzelstukjes heeft gevonden en neergelegd, dan bent u voldoende in balans. Dat weet u wanneer u lekker in uw vel zit en u niet steeds opnieuw wordt geconfronteerd met gedachten als: dit had ik niet moeten doen, dit vond ik niet leuk, dit kost me te veel energie. Ik stel me voor dat bij het omgekeerde geldt dat je niét in balans bent. U heeft deze gedachten dan vaak en het percentage gelegde puzzelstukjes is kleiner dan zeventig. Het bepalen van deze percentages lijkt me overigens uitermate lastig.
De volgende stap is om te voorkomen dat u grenzen overschrijdt.
Uiteraard schenkt u aandacht aan alle subtiele signalen die voorafgaan aan een duidelijk symptoom of klacht. Weliswaar kan het niveau van de signalen per persoon verschillen, maar een eerste belangrijke stap is om goed te luisteren naar ons lichaam. Leer daarnaast te bepalen hoeveel ruimte u letterlijk nodig hebt en geef dat aan. Wees hierover naar anderen toe vooral duidelijk.
De auteur waarschuwt dat er weerstand kan ontstaan door anderen hiermee te confronteren. En dat conflicten niet uitgesloten zijn! Voor veel mensen is verandering nu eenmaal in eerste instantie bedreigend. Het is vaak lastig en geeft gedoe. Grenzen scheppen dus niet alleen duidelijkheid, maar zorgen er ook voor dat u voldoende ruimte heeft om te bewegen, waardoor u uzelf kunt zijn. Dat maakt het zeker de moeite waard er aandacht aan te schenken!
De relevantie van het boek kent mijns inziens echter ook nog een tweede zijde.
De eerder genoemde klachten kunnen tot uitval leiden, met ziekteverzuim als gevolg. Ook werkgevers hebben er dus belang bij dat mensen hun grenzen leren stellen. Dit is mijn grens is prettig en helder geschreven. Hoewel de gebruikte casussen verhelderend zijn, had de hoeveelheid ervan minder gekund. Met name omdat de verschillende aspecten in veel gevallen slechts subtiel zijn, waardoor het idee ontstaat dat je het al eerder gelezen hebt.
Wat het boek handig maakt, zijn de vele tips, oefeningen en hoofdstuk 6, waarin alle handvatten nog eens op een rij worden gezet. In de voorbeelden loopt het steeds goed af. De vraag is of dit in de praktijk ook echt zo is. Luisteren naar de taal van uw lichaam is uitermate belangrijk en haptonomie en haptotherapie hebben denk ik zeker veel te bieden. Maar dat het een panacee voor alles zou zijn, betwijfel ik ten zeerste. Het lijkt me dat sommige problemen, die zich uiten in geen grenzen kunnen stellen, een diepergaand onderzoek en verdergaande begeleiding vragen dan met de benadering in dit boek wordt aangeboden.
De ervaring heeft mij geleerd dat een vakgebied als de psychologie of coaching dan uitkomst kan bieden. Uw grenzen leren stellen is vooral een zoektocht naar uzelf en hoe u in het leven staat. Mocht u het idee hebben dat dit boek op u van toepassing kan zijn, dan is het advies: wacht niet te lang, anders bestaat het gevaar dat er te veel opgekropt is en de opgebouwde spanning er in één keer uitkomt. De gevolgen daarvan kunnen, ook voor een ander, gemakkelijk verkeerd uitpakken.
Over John Daamen
John Daamen MBA is directeur en senior consultant bij Daamen Consultancy B.V. Dit bureau vervult interim-managementopdrachten op financieel en algemeen management terrein. Uitgangspunten hierbij zijn: de ontwikkeling en inzet van de kwaliteiten die reeds in de organisatie aanwezig zijn en de zelfredzaamheid van de organisatie. John Daamen is Alumnus van Business School Nederland, de Action Learning MBA, en voert momenteel een promotieonderzoek uit naar samenwerking binnen de overheid.
