De eerste computers werkten op buizen en gesoldeerde circuits. Die buizen trokken motten aan, waardoor er ‘bugs’ in de computer zaten. Deze anekdote haalde Miller uit een ander fantastisch boek over de geschiedenis van chips van T.R. Reid, waar ik eerder heel enthousiast over was. Jack Kirby van Texas Instrument ging in de zomer van 1958 niet op vakantie maar bracht een aantal weken alleen door in zijn lab, op zoek naar een manier om een geïntegreerd circuit te bouwen. Vrijwel gelijktijdig ging Bob Noyce in Californië met zijn team uit zijn bedrijf Fairchild Semiconductors aan de slag met hetzelfde idee, dat leidde tot de eerste geheugenchips.
Militaire toepassingen
NASA en het Amerikaanse leger waren de eerste grote klanten. De Minute Man kernraketten zijn belangrijk geweest voor de verdere ontwikkeling van de chiptechnologie. De eerste precisiebommen met digitale geleidingssystemen werden ontworpen voor de Vietnamoorlog. Tijdens de Golfoorlog bleek pas echt de impact van deze nieuwe generatie wapentuig zoals de Tomahowk raketten. Rusland heeft nooit echt een chipindustrie ontwikkeld. Met spionage en kopiëren kom je niet ver in een industrie die razendsnel ontwikkelt. Nu in de Oekraïneoorlog worden soms chip uit wasmachines en magnetrons ingezet, omdat dat de enige chips zijn waar Rusland nog een klein beetje aan kan komen.
Walkman
Toch is het vooral de consumentenmarkt geweest waar de chipindustrie het van moest hebben. Wie daar handig op inspeelde was het Japanse bedrijf Sony. De walkman is door hen uitgevonden. Het is decennia lang een populair product geweest dat iedereen moest en zou hebben. De chipindustrie is dan wel begonnen in Amerika, maar de productie daar was niet al te betrouwbaar. Japan leverde veel beter werk, bovendien tegen lagere lonen. De Amerikaanse chipindustrie zat in de jaren zeventig in het slop. De industrie heeft een alliantie gevormd om te lobbyen in Washington voor handelsbeschermende maatregelen.
Koude Oorlog
Het is geen toeval dat veel chiptechnologie tegenwoordig is geconcentreerd in Zuid-Oost Azië. Ten tijde van de Koude Oorlog was de vrees dat landen voor het Communisme zouden vallen. Door de economie te verbreden naar chipfabricage zou er nieuw perspectief ontstaan en waren deze landen meer verbonden met het Westen. De lage lonen speelden uiteraard ook mee. In de jaren ’90 begon het belang van Taiwan te groeien. Het bedrijf TSMC is nog steeds een unieke en onmisbare schakel in de mondiale productie keten. Daar worden de meest geavanceerde chips geproduceerd. De hele Westerse wereld kan niet zonder deze chips.
ASML
Het ontwerp van chips wordt wel veelal gedaan door Amerikaanse bedrijven. Intel is de enige chipontwerper die nog zelf chips produceert. Samen met concurrent AMD beheersen ze de markt voor logic chips in PC’s en cloud servers. Maar hun seriële logic chips worden voorbijgestreefd door parallelle grafische chips die voor videokaarten en voor kunstmatige intelligentie worden gebruikt. Apple, Google, Tesla en andere techbedrijven ontwerpen steeds vaker hun eigen chips, zodat hun systemen soepel draaien. Wel laten ze de chips produceren bij TSMC in Taiwan of bij Samsung in Zuid-Korea. Het Nederlandse ASML is de enige die de lithografie-machines ontwerpt voor chips die inmiddels op niveau van twee nanometer worden geprint. ASML is ontstaan als afsplitsing van Philips. Daardoor had het een betrouwbare uitstraling. Intel heeft geïnvesteerd in de eerste lithografiemachine en in de loop van de tijd heeft het bedrijf een monopoliepositie opgebouwd.
China
De chipindustrie in China is pas laat op gang gekomen. Partijleider Mao moest niets hebben van nieuwe technologie en wetenschappers werden ten tijde van de Culturele Revolutie naar het platteland gestuurd om als boer te werken. Nog steeds komt het grootste deel van China’s chips uit het buitenland. Het land besteedt meer geld aan de import van chips dan aan olie. Buitenlandse bedrijven zijn huiverig voor China, dat weinig opheeft met intellectueel eigendom. Het Chinese bedrijf Huawei heeft wel vanuit eigen R&D een mondiale positie in netwerktechnologie opgebouwd. Maar hun spionagepraktijken in westerse landen hebben geleid tot handelsbeperkingen, waardoor het bedrijf niet meer kon komen aan de buitenlandse chips die ze toch ook nodig hebben. Ondanks dit soort handelsbeperkende maatregelen zijn Chinese bedrijven niet te stoppen. Hun aandeel in de mondiale chipontwikkeling en -productie zal verder toenemen.
Een rijke geschiedenis
Het boek begint en eindigt met de rivaliteit tussen de Verenigde Staten en China over de soevereiniteit. In de tussenliggende bladzijden laat Miller vele prominente namen voorbij komen. Behalve Jack Kilbey en Bob Noyce, ook Akio Morita de oprichter van Sony, Morris Chang die TSMC heeft opgebouwd, en Andy Grove die Intel weer competitief heeft gemaakt. Hij vertelt hun persoonlijke achtergrondverhalen in de naoorlogse geschiedenis en pelt de lagen af van de mondiale chipindustrie in zijn vele transformaties gedurende de tijd. Het boek bestaat uit acht delen en vierenvijftig korte hoofdstukken die allemaal even fascinerend zijn. De echte revolutie in de jaren zestig in de West Coast van de Verenigde Staten waren niet de hippies, maar de chipontwikkelaars die aan de basis stonden van eindeloos veel consumentenelektronica. Halfgeleiders hebben de moderne wereld gedefinieerd. Ze spelen een belangrijke rol bij de internationale politieke verhoudingen, de structuur van de wereldeconomie, en het militaire machtsevenwicht. Wie dat tot zich door laat dringen kijkt met andere ogen naar de wereld van microchips.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
