Adrienne Buller en Matthew Lawrence schrijven in Owning the Future (met enige humor): ‘het is misschien waar dat het eenvoudiger is om je het einde van de wereld voor te stellen dan het einde van het kapitalisme, maar dat zou inderdaad wel eens de keuze kunnen zijn waar we nu voor staan.’
Kritiek
De eerste drie hoofdstukken hebben pakkende titels als: ‘Engines of Extraction’ en ‘The Primacy of Property’. Daarin bekritiseren Buller en Lawrence het functioneren van ons economisch systeem. Kort samengevat komt het erop neer dat de manier waarop dit systeem momenteel is vormgegeven, in hoge mate onrechtvaardig en ondemocratisch is en leidt tot uitbuiting van minderbedeelden en de natuur. Hoe het huidige economische systeem via eigendomsrechten en belastingen de rijken steeds rijker maakt ten koste alles en iedereen. Dit is geen toevallig of natuurlijk gegeven, dit is het gevolg van bewuste politieke en juridische keuzes.
Schokkende voorbeelden
Zij illustreren dit met soms schokkende voorbeelden van de verwevenheid van wet- en regelgeving, politiek en economische belangen ten gunste van de ‘haves’ en ten koste van de ‘have-nots’. Het is opnieuw pijnlijk om te lezen hoe de overheden ten tijde van bankencrisis van 2008 en onlangs weer tijdens de corona-crisis wereldwijd de prijzen van aandelen en vastgoed hebben opgejaagd ten gunste van de vermogensbezitters. Tegelijkertijd vielen wereldwijd vele honderden miljoenen mensen terug in armoede. Waarom accepteren wij dat allemaal gewoon als een gegeven? Zoals zij zelf schrijven; ‘de markt is geen natuurverschijnsel, het is een door mensen bewust gecreëerde vorm van bezitsoverdracht. Wij kunnen daarom als mensen ook bewust een andere vorm creëren waarbij een rechtvaardige verdeling van de middelen centraal staat.’
Vermogensbeheerderskapitalisme
In hun analyse laten zij zien hoe het aandeelhouderskapitalisme langzamerhand is vervangen door vermogensbeheerderskapitalisme. Enkele grote private equityfunds zoals BlackRock, Vanguard en State Street beheersen en controleren nu wereldwijd grote delen van de aandelenmarkten, de vastgoedmarkten en de markten voor voedsel en grondstoffen.
Overdracht
De voorbeelden in dit boek zijn vooral afkomstig uit de VS en het VK, maar dat is geen probleem. De tegenstellingen zijn daar weliswaar nog groter en pijnlijker dan bij ons, maar dat maakt de werking van deze mechanismes alleen maar duidelijker. Ook bij ons heeft de privatisering van nutsvoorzieningen, van gas en licht, breedband, telefonie en tv, huisvesting, zorg en welzijn en van natuurlijke hulpbronnen (denk aan het Gronings gas) geleid tot de overdracht van publieke rijkdom naar rijkdom in handen van een kleine groep vermogensbezitters. Ook in Nederland wordt steeds meer vastgoed, woonhuizen en recent zelfs dierenartspraktijken en apothekers opgekocht door vermogensbeheerders op zoek naar rendement.
Oplossingsrichting
In het tweede deel van het boek beschrijven Burnier en Lawrence een mogelijke oplossingsrichting. Zij stellen een aantal rechtvaardiger alternatieven voor. Kort samengevat komen deze neer op democratisering van eigendom. Dat is overigens wat anders dan nationalisering. Zij pleiten bijvoorbeeld voor de herinvoering van gemeenschappelijk beheerde technologische ‘commons’ voor digitale voorzieningen en voor gas en licht. Ik moest dan meteen denken aan de lokale energiecoöperaties naar Deens model en aan voorzieningen zoals breedband en Open Source zoekmachines.
Grote bedrijven
Zij pleiten overigens ook voor meer coöperatieve bedrijfsvormen. Interessant vond ik dat zij daarbij juist de grote bedrijven zien als instrument voor een meer rechtvaardige verdeling van geld en middelen. Deze worden volgens hen toch al niet meer bestuurd door de aandeelhouders, dus waarom zou je hen dan nog wel de opbrengsten doen toekomen? Dat bracht mij op het idee om voortaan de gemeenschap 49% van de aandelen – en dus van de opbrengsten - te geven? Misschien een alternatief voor de vennootschapsbelasting?
Voor velen?
Al met al een inspirerend en hoopvol boek met een boodschap waarvan ik hoop dat die door velen zal worden opgepakt. Dan zal die echter nog wel wat korter en meer hapklaar moeten worden opgediend, want dit boek is, vrees ik, alleen geschikt voor lezers die ook in hun favoriete dag- of weekblad smullen van de artikelen over economische politiek. Voor hen geeft dit veel meer achtergrond bij de soms onbegrijpelijk lijkende besluiten van de centrale banken en ministers van financiën en economie.
Over Peter van der Wel
Peter van der Wel houdt zich al ruim 30 jaar professioneel met de toekomst bezig. Hij is auteur van verschillende boeken op het gebied van futurologie en toekomstverkennen en mede-oprichter en voormalig vice-president van de Dutch Future Society.