Mark Siegenbeek van Heukelom en Marnix Kluiters maken al snel duidelijk dat het niet gemakkelijk is om je duurzame ambitie te laten slagen. Veel maatregelen om de transitie naar een duurzamere wereld te versnellen klinken logisch, maar hebben wetenschappelijk gezien weinig kans van slagen. Zo denken we te simpel over hoe we andere mensen in beweging krijgen. Straffen, belonen, verbieden en verplichten leiden slechts tot extrinsieke motivatie. De zelfdeterminatietheorie van Chi toont aan dat belangrijk is ons leven als waardig te ervaren. En dat kan door de drie psychologische basisbehoeftes autonomie, binding en competentie (ABC) te vervullen. Als dat het geval is houden we gedragsverandering langer vol en accepteren we gemakkelijker opgelegde regels.
Chaos
Een ander belangrijk thema in Duurzame ambitie is dat er een transitie nodig is om de klimaatdoelen en een duurzame economie te bereiken. Het is leerzaam om (weer eens) te lezen en te begrijpen hoe transities op gang komen en dat chaos onontkoombaar is. Chaos die je geregisseerd kunt laten gebeuren om een transitie te bespoedigen. Wat ons in ieder geval niet gaat helpen is verantwoordelijkheidsverstoppertje spelen: wijzen naar anderen die het maar moeten oplossen. Iedereen moet verantwoordelijkheid nemen: overheid, bedrijfsleven en het individu.
Morele ambitie
Bovenstaande komt allemaal voorbij in het eerste deel dat gaat over persoonlijk duurzaam leiderschap. Het boek is opgebouwd uit drie delen. Deel twee gaat over duurzaam leiderschap op de werkvloer en deel drie gaat over de ideale duurzame organisatie.
In deel twee gaan de schrijvers in op het kwadrant van de morele ambitie van Rutger Bregman. Ga je voor blinde ambitie (status, geld en aanzien) of voor duurzame ambitie (iets betekenen en impact maken)? Op zoek naar je duurzame droombaan kun je een match maken tussen de behoeftes van de wereld (denk aan de 17 sustainable development goals - SDG’s) en jouw eigen behoeftes, de eerder genoemde psychologische basisbehoeftes ABC.
Concreet
Bovenstaande klinkt misschien nog wat abstract, maar wat de schrijvers goed doen is juist concreet handelingsperspectief geven. Zo pleiten ze om in te zetten op small wins: oppakken van een overzichtelijk uitvoerbaar idee dat uiteindelijk tot diepgaande verandering kan leiden. Zoals slager Jaap Korteweg die vegetariër werd en in vele kleine stapjes De Vegetarische Slager opzette. Kleine stapjes werken beter dan bijvoorbeeld een aanpak van ‘grote stappen, snel thuis’ (verbieden raakt mensen in hun autonomie waardoor ze in de weerstand schieten) of ‘langetermijnbeleid’ wat leidt tot alleen maar praten en niets doen.
Uitdagingen
Hoe je als leidinggevende duurzaamheid kunt faciliteren brengt weer andere uitdagingen met zich mee. Hoe zorg je dat de resultaten van je afdeling goed zijn én dat je een bijdrage levert aan de transitie naar een duurzamere wereld? Je kunt de planeet in ieder geval niet redden als je niet ook goed voor je mensen zorgt. Dat klinkt misschien logisch, maar houd er rekening mee dat mensen wel kunnen en willen veranderen, maar dat ze niet veranderd willen worden door een ander. Ook voor deze hobbel hebben de schrijvers diverse oplossingen paraat om stapjes te zetten richting verandering.
Bottleneck of katalysator
Voor verduurzaming van de organisatie moeten uiteindelijk wel de topleiders en de eigenaren mee. Zij kunnen de bottleneck zijn. Of de katalysator. De schrijvers geven eerlijk toe dat het niet gemakkelijk is om een goede leider te zijn als je het beste met de wereld voor hebt. De acht eigenschappen van een duurzame leider kunnen dienen als checklist om te zien waar je staat en aan welke onderdelen je nog kunt werken.
Ideale duurzame organisatie
In deel drie gaan de schrijvers in op de ideale duurzame organisatie. Verhelderend is hoe ze uitleggen dat duurzaamheid belangrijk is voor álle organisaties. Winst maken voor aandeelhouders als hoogste doel is niet meer van deze tijd en de schrijvers komen met vijf overtuigende redenen om af te stappen van dat oude beeld. En hoe de organisatie er wel uit moet zien door welzijn te bevorderen in plaats van alleen welvaart te creëren.
True price
We leren hoe we anders gaan meten en over het beprijzen van negatieve externe effecten. Vrijwel niemand hanteert de echte prijs (true price) als je alle externaliteiten meerekent. Zo ligt een roos voor 70 cent in de winkel maar zou deze eigenlijk 95 cent moeten kosten omdat de lonen van arbeiders op de plantages te laag zijn. Door schadelijke effecten uit je proces te elimineren kun je dan de (echte) prijs omlaag brengen. We lezen dat circulariteit begint bij productontwerp en dat je het raamwerk met de vier kwadranten niet alleen op mensen kunt indelen, maar ook kunt loslaten op organisaties.
Ontdekkingstocht
Er komt veel voorbij in Duurzame ambitie. Je moet er even voor gaan zitten maar de lezer wordt prettig aangesproken en lekker meegenomen in het verhaal. Dit boek is een mooie ontdekkingstocht naar hoe je duurzame ambitie vorm kunt geven. Er is aandacht voor de grote uitdagingen, maar de schrijvers komen ook altijd met praktische oplossingen en proberen steeds voldoende handelingsperspectief te bieden.
En dat doen ze tot in de epiloog waar ze de lezer uitdagen een of twee bold moves te ondernemen om duurzaamheid te bevorderen. De checklist in appendix B kan daarbij helpen. Welke zouden dat voor jou zijn?
Over Annemarie Smits
Annemarie Smits werkt als projectleider duurzaamheid bij een uitvoeringsorganisatie van de rijksoverheid. Daarvoor was ze IT projectmanager en consultant bij onder andere een grote bank en een internationaal adviesbureau. Daarnaast helpt ze auteurs met het schrijven van hun roman, non-fictie boek of managementboek.
