The Smell of the Place is een verrassend sterk boek over een thema waar al veel over geschreven is: organisatiecultuur. Merlijn Ballieux en Guido van de Wiel slagen erin dit bekende onderwerp nieuw leven in te blazen door het concreet, mensgericht en praktisch te benaderen. Hun kernpunt is dat cultuur geen toeval is, maar ontstaat door talloze micro-interventies en bewuste keuzes. Dat uitgangspunt geeft zowel leiders als medewerkers handvatten om invloed uit te oefenen op de ‘geur van hun organisatie’.
Sumantra Ghoshal
Het boek beweegt voortdurend tussen theorie en praktijk. De auteurs gebruiken het door Sumantra Ghoshal gemunte beeld van the smell of the place om te laten zien dat de omgeving gedrag stuurt. In een ‘Fontainebleau’-cultuur floreren mensen; in een ‘Calcutta’-cultuur raken zij juist verlamd. Door vier omgevingsdimensies te onderscheiden - fysiek, sociaal, regulerend en hiërarchisch - maken de auteurs zichtbaar hoe breed de factoren zijn die bepalen of mensen energie krijgen of juist leeglopen op hun werk.
gezonde sturing
Een tweede sterk inzicht is het onderscheid tussen sturing en ondersteuning. Waar veel managers geloven dat verandering via structuur of reorganisatie tot stand komt, pleiten Ballieux en Van de Wiel voor ‘gezonde sturing’: aanwezig zijn, luisteren, spiegelen, patronen herkennen en congruent handelen. Ze maken daarbij een helder onderscheid tussen directe en indirecte sturing. Directe sturing gaat over gesprekken, voorbeeldgedrag, het spiegelen van patronen en het begrenzen wanneer nodig. Indirecte sturing werkt via de fysieke en sociale omgeving: de inrichting van werkplekken, de verhalen die organisaties vormen en de rituelen die cultuur levend houden.
Prettig menselijk
De toon van The Smell of the Place is prettig menselijk. Leiderschap wordt niet weergegeven als een kwestie van macht of controle, maar als een oefening in aandacht en nieuwsgierigheid. Merlijn Ballieux en Guido van de Wiel benadrukken het belang van zien, bewogen worden en in beweging komen. Dit drieluik vormt een tegelijk praktische en diep menselijke benadering van organisatieontwikkeling en maakt duidelijk dat cultuur het snijpunt is van professionele verandering en persoonlijke groei.
veelzijdige inspiratiebronnen
De verwijzingen naar andere denkers zijn treffend gekozen. De inzichten sluiten aan bij Vygotsky’s ‘zone van naaste ontwikkeling’ en David Yeagers Mentormindset, waarin leidinggeven draait om ontwikkelen in plaats van beheersen. Citaten van onder meer Simon Sinek, John le Carré en Louis van Gaal illustreren de veelzijdige inspiratiebronnen, zonder dat het boek zijn eigen stem verliest.
mentale ruimte
Het hoofdstuk over mentale ruimte vormt een ander hoogtepunt. Door te werken met verschillende ‘lenzen’ – van portret- tot groothoeklens – bieden de auteurs een aansprekende metafoor om op meerdere niveaus te kijken: van individu tot team, van organisatie tot toekomst. Ze laten zien dat goed leiderschap begint met bewust waarnemen: niet direct reageren, maar ruimte laten tussen stimulus en respons.
De rijkdom aan concepten en modellen vraagt soms wel wat van de lezer. Het boek is gevuld met theorie, voorbeelden, citaten en oefeningen. Inspirerend, maar soms ook wat vol, waardoor de rode draad af en toe naar de achtergrond kan schuiven. Tegelijkertijd nodigt die gelaagdheid juist uit tot herlezen; het is geen boek om in één keer te ‘consumeren’, maar om regelmatig bij terug te pakken.
kathedraaldenken
De fraaie afsluiting - over ‘kathedraaldenken’ en het besef dat cultuurontwikkeling nooit af is - geeft The Smell of the Place een bijna filosofische dimensie. Organisatieontwikkeling is een langdurig proces, waarvan resultaten vaak pas later zichtbaar worden. Daarmee keren de auteurs terug bij hun uitgangspunt: uiteindelijk wordt de kwaliteit van een organisatie bepaald door de kwaliteit van haar aandacht voor mensen.
The Smell of the Place is een rijk, inspirerend en praktisch boek dat organisaties helpt hun cultuur te begrijpen én te beïnvloeden. Ballieux en Van de Wiel combineren theorie, praktijk en menselijkheid tot een overtuigend pleidooi voor gezonde sturing en ondersteuning – met aandacht, mildheid en nieuwsgierigheid als leidraad.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.