Actuele Criminologie

Voorwoord 5

1 Criminologie: een terreinverkenning 13
1.1 De opdracht van de criminologie 15
1.1.1 Het koele oog 21
1.2 Wat is criminologie? 22
1.2.1 Criminologie als praktijkgerichte wetenschap 22
1.2.2 What’s in a name? 23
1.2.3 De relativiteit van het begrip criminaliteit 24
1.3 De geschiedenis van de criminologie 26
1.3.1 Van de klassieke oudheid tot de middeleeuwen 26
1.3.2 Van de Renaissance naar de Verlichting 28
1.3.3 De klassieke school 29
1.3.4 De positivistische school 29
1.3.5 De Italiaanse antropologieschool 30
1.3.6 De Franse milieuschool 33
1.3.7 Socialistische criminologie 34
1.3.8 Nieuwe Richting en kritische criminologie 36
1.3.9 Veramerikanisering van de criminologie 37
1.3.10 Nieuwe zakelijkheid 38
1.3.11 Conclusie 39
1.4 Aandachtsgebieden binnen de criminologie 40

2 Beschrijvende criminologie 45
2.1 Inleiding 47
2.2 Politiecijfers 50
2.2.1 Landelijke trends in absolute cijfers 50
2.2.2 Indexcijfers per gemeente 54
2.2.3 Trends op de langere termijn 57
2.2.4 Internationale politiestatistieken 60
2.3 Onderzoeken naar verborgen criminaliteit 63
2.3.1 Onderzoek bij plegers van delicten 64
2.3.2 Onderzoek bij slachtoffers van delicten 72
2.4 Discussie 83

3 Het strafrechtelijk systeem in actie 85
3.1 Inleiding 87
3.2 Organisatie en prestaties van politie en justitie 88
3.2.1 De politie 88
3.2.2 Het Openbaar Ministerie 93
3.2.3 De rechtspraak 95
3.2.4 Het gevangeniswezen 95
3.2.5 Reclassering 97
3.3 Selectiviteit in de strafrechtspleging 98
3.3.1 De strafrechtspleging als afvalrace 100
3.3.2 Regionale beleidsverschillen 102
3.3.3 Selectiviteit naar groepskenmerken van justitiabelen 104
3.4 Normering van discretionaire bevoegdheden 110
3.5 Discussie 112

4 Verklaringen voor criminaliteit: het psychologisch perspectief 115
4.1 Antisociaal gedrag en agressie 117
4.1.1 Antisociaal gedrag 117
4.1.2 Externaliserend en internaliserend gedrag 118
4.1.3 Agressie 118
4.2 Medische en biologische factoren 119
4.2.1 Kwantitatieve erfelijkheidstudies 120
4.2.2 Adoptiestudies 121
4.2.3 Moleculaire genetische studies 122
4.2.4 Andere biologische factoren 122
4.2.5 Epigenetica 123
4.3 Persoonlijkheid en antisociaal gedrag 124
4.3.1 Inleiding 124
4.3.2 Typologieën van persoonlijkheid 125
4.3.3 Spanningsbehoefte en impulsiviteit 126
4.3.4 Het vijffactorenmodel: de ‘Big Five’-persoonlijkheidstest 127
4.3.5 Persoonlijkheidstypen als risicofactor voor antisociaal gedrag 128
4.3.6 Persoonlijkheidsstoornissen 128
4.3.7 Attention Deficit and Hyperactivity Disorder (adhd) 130
4.3.8 Cognitieve vaardigheden en intelligentie 130
4.3.9 Zelfbeheersing als overkoepelend begrip 131
4.3.10 Samenvatting 132
4.4 Opvoeding en ontwikkeling 135
4.4.1 Ouder-kindinteracties en opvoedingsvaardigheden 136
4.4.2 Risicofactoren van ouders 137
4.4.3 Ouder- en kindfactoren 137
4.4.4 Parent-Child Interaction Therapy 138
4.5 Sociaalpsychologische factoren 139
4.6 Leerpsychologie: het aan-en afleren van gedrag 144
4.6.1 Klassieke conditionering 144
4.6.2 Instrumenteel leren 145
4.6.3 Sociaal leren 146
4.7 Discussie 149

5 Het economisch en sociologisch perspectief 153
5.1 Inleiding 155
5.2 Het economisch perspectief 155
5.2.1 Klassieke ideeën 155
5.2.2 Criminologisch model van rationele keuzes 156
5.2.3 Afschrikkingstheorie 157
5.2.4 Gelegenheidsstructuren, routineactiviteiten en situationele preventie 159
5.3 Het sociologisch perspectief 165
5.3.1 Anomie- en straintheorieën 166
5.3.2 Socialecontroletheorieën 171
5.3.3 Socialedesorganisatietheorieën 174
5.3.4 Socialelabelingtheorieën 176
5.3.5 Synthetische theorieën 177

6 Criminaliteitspreventie 181
6.1 Inleiding 183
6.2 Beproefde preventiestrategieën 186
6.3 Een tweedimensionale typologie van preventiestrategieën 188
6.4 Dadergerichte preventie 190
6.4.1 Primaire dadergerichte preventie 190
6.4.2 Secundaire dadergerichte preventie 191
6.4.3 Tertiaire dadergerichte preventie 192
6.5 Situationele preventie 194
6.5.1 Primaire en secundaire situationele preventie 194
6.5.2 Tertiaire, ofwel geïndiceerde situationele preventie 200
6.6 Slachtoffergerichte preventie 202
6.6.1 Primaire slachtoffergerichte preventie 202
6.6.2 Secundaire slachtoffergerichte preventie 204
6.6.3 Tertiaire slachtoffergerichte preventie 204
6.7 Discussie 205
6.8 Criminaliteitspreventie in Nederland 208
6.9 Internationale ontwikkelingen 209
7 Straffen en criminaliteit 213
7.1 Inleiding 215
7.1.1 De penologie 215
7.1.2 Straffen in het (straf)recht 215
7.2 Doelstellingen van straffen en strafrechttheorieën 216
7.2.1 Absolute theorieën: vergelding 217
7.2.2 Relatieve theorieën: speciale en generale preventie 218
7.2.3 Verenigingstheorieën 221
7.3 Soorten straffen in het Nederlandse strafsysteem 223
7.3.1 Hoofdstraffen 223
7.3.2 Bijkomende straffen 224
7.3.3 Maatregelen 225
7.3.4 Sancties voor kinderen en jeugdigen 226
7.3.5 De oplegging van straffen in de praktijk 227
7.4 Effectiviteit van straffen 231
7.4.1 Vergelding en genoegdoening 231
7.4.2 Generale preventie 232
7.4.3 Speciale preventie: experimenten en quasi-experimenten naar effecten van detentie op recidive 233
7.4.4 Speciale preventie: effecten van incapacitatie op het aantal gepleegde delicten 235
7.4.5 Speciale preventie: effecten op resocialisatie 239
7.5 Discussie 240

8 Victimologie 243
8.1 Inleiding 245
8.1.1 Victimologie 246
8.1.2 Kringen van slachtofferschap 247
8.2 Risicokenmerken van slachtofferschap 249
8.3 Victimologische risicoanalyse 252
8.3.1 Herhaald slachtofferschap 253
8.3.2 Bijzondere risicogroepen: toeristen en daders 255
8.3.3 Slachtofferschap als criminogene factor 255
8.4 De materiële en immateriële gevolgen van criminaliteit 256
8.4.1 Schadebedragen en kosten 256
8.4.2 Gevoelens van onveiligheid en opinies 258
8.4.3 De psychische gevolgen van slachtofferschap: het posttraumatische stresssyndroom 260
8.5 De reacties op slachtofferschap 263
8.5.1 Aversieve reacties: blaming the victim 263
8.5.2 Modellen van slachtofferhulp 264
8.6 Discussie 272

9 Niet-commune criminaliteit 277
9.1 Inleiding 279
9.2 Internationale misdrijven 279
9.2.1 Definitie 280
9.2.2 Aard en omvang 280
9.2.3 Oorzaken en achtergronden 281
9.2.4 Aanpak 282
9.3 Terrorisme 284
9.3.1 Definitie 285
9.3.2 Aard en omvang 286
9.3.3 Oorzaken en achtergronden 287
9.3.4 Aanpak 288
9.4 Georganiseerde misdaad 289
9.4.1 Definitie 290
9.4.2 Aard en omvang 293
9.4.3 Oorzaken en achtergronden 297
9.4.4 Aanpak 300
9.5 Witteboordencriminaliteit 303
9.5.1 Definitie 303
9.5.2 Aard en omvang 305
9.5.3 Oorzaken en achtergronden 306
9.5.4 Aanpak 308

Afkortingen 313
Afbeeldingen 315
Literatuur 317
Register 347
Personenregister 351