Lijst met afkortingen xxiii
1 Plaatsbepaling en uitgangspunten van het gezondheidsrecht 1
1.1 Plaatsbepaling 1
1.1.1 Ontwikkeling van het gezondheidsrecht 1
1.1.2 Omschrijving van het gezondheidsrecht 6
1.1.3 Gezondheidsrecht en gezondheidsethiek 7
1.2 Bronnen van het recht in de gezondheidszorg 9
1.2.1 Bovennationale rechtsbronnen 10
1.2.2 Wetgeving in de gezondheidszorg 14
1.2.3 Jurisprudentie 18
1.2.4 Zelfregulering 20
1.3 Rechtsbeginselen en grondrechten 21
1.3.1 Rechtsbeginselen en grondrechten in het algemeen 21
1.3.2 Rechtsbeginselen en grondrechten in het gezondheidsrecht 27
1.4 De professionele standaard 37
1.4.1 Twee categorieën normen voor het medisch handelen 37
1.4.2 Medisch-professionele standaard 39
1.4.3 Richtlijnen, standaarden en protocollen 45
1.4.4 Medisch-professionele autonomie 49
1.4.5 Gewetensbezwaren 52
1.5 De juridische positie van het lichaam 54
1.5.1 Biologisch versus juridisch mensbeeld 54
1.5.2 Recht op eigen lichaam 56
1.6 Gezondheidsrecht in het geval van een (wereldwijde) crisis 59
2 Rechten van patiënten 69
2.1 Inleiding 69
2.2 Geschiedenis, (inter)nationale ontwikkeling 70
2.3 Juridisch kader, wetgeving 71
2.3.1 Zelfregulering 74
2.4 Geneeskundige behandelingsovereenkomst 74
2.4.1 Reikwijdte van de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst 76
2.4.2 Professionele standaard 79
2.4.3 Het recht van de patiënt op goede zorg 80
2.5 Recht op informatie 82
2.5.1 Doelen van het recht op informatie 83
2.5.2 Inhoud van het recht op informatie 85
2.5.3 Heeft de patiënt de informatie begrepen? 89
2.5.4 Recht op informatie over fouten 91
2.5.5 Uitzonderingen op het recht op informatie 94
2.5.6 Recht om niet te weten 95
2.5.7 Recht op keuze-informatie 96
2.6 Toestemmingsvereiste 97
2.6.1 Toestemming: totstandkoming 98
2.6.2 Toestemming: reikwijdte 100
2.6.3 Toestemming: uitzonderingen 101
2.6.4 Intrekken of weigeren van toestemming 101
2.6.5 Zorgplan 103
2.7 Minderjarige patiënten 104
2.7.1 Algemene aspecten 104
2.7.2 Leeftijdsgrenzen, zeggenschap van de minderjarige zelf 107
2.7.3 Diversen 112
2.8 Wilsonbekwame meerderjarigen 112
2.8.1 Vaststellen van wils(on)bekwaamheid 114
2.8.2 Vertegenwoordiging 117
2.8.3 Schriftelijke wilsverklaringen 123
2.9 Rechten met betrekking tot het dossier 126
2.10 Beroepsgeheim 131
2.10.1 Aspecten van het beroepsgeheim 132
2.10.2 Uitzonderingen op het beroepsgeheim 137
2.11 Privacy 148
2.11.1 Uitgangspunten 148
2.11.2 Regulering van medische (persoons)gegevens 153
2.11.3 Individuele privacyrechten 161
2.11.4 Zelfregulering en handhaving 163
2.11.5 Nieuwe ontwikkelingen 164
2.12 Zorgtechnologie 170
2.12.1 Technologie en vooruitgang 170
2.12.2 Digitale zorg 172
2.12.3 Kunstmatige intelligentie 176
2.13 Einde van de behandelingsovereenkomst 179
2.14 Drang en dwang 181
2.15 Plichten van de patiënt en rechten van de hulpverlener 183
2.16 Collectieve patiëntenrechten 187
3 Gezondheidszorg en derdenbelangen 189
3.1 Inleiding 189
3.2 Psychiatrie 189
3.2.1 Vrijwillige opneming in een psychiatrisch ziekenhuis 192
3.2.2 De Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg 197
3.2.3 De Wet zorg en dwang 213
3.2.4 Dwangtoepassing in de jeugdzorg en het strafrecht 221
3.3 Wetenschappelijk onderzoek 222
3.3.1 Inleiding 222
3.3.2 Wetenschappelijk onderzoek met patiëntengegevens 224
3.3.3 Wetenschappelijk onderzoek met lichaamsmateriaal 231
3.3.4 Wetenschappelijk onderzoek met mensen 237
3.4 Orgaan- en weefseltransplantatie 267
3.4.1 Inleiding 267
3.4.2 Donatie bij leven 269
3.4.3 Organen uit overledenen 272
3.4.4 Voorbereiding, orgaancentrum en orgaanbank 278
3.4.5 Xenotransplantatie 282
3.4.6 Internationale aspecten 282
3.5 Medische keuringen 284
3.5.1 Inleiding 284
3.5.2 Bij de keuring betrokken partijen 285
3.5.3 Inhoud keuring 286
3.5.4 Wet op de medische keuringen 287
3.5.5 Rechten van de keurling 297
3.5.6 Positie van de keurend arts 303
4 Begin van het leven 307
4.1 Inleiding 307
4.2 Genetica en DNA-technologie 307
4.2.1 Ingrijpen in het genoom 309
4.2.2 Erfelijkheidsonderzoek en -advisering 315
4.3 Voortplanting 324
4.3.1 Recht op procreatie 324
4.3.2 Sterilisatie en castratie 327
4.3.3 Donatie van geslachtscellen 330
4.3.4 Geslachtskeuze 339
4.3.5 In-vitrofertilisatie en embryo-overbrenging 341
4.3.6 Draagmoederschap 343
4.3.7 Ectogenese 348
4.3.8 Klonen 349
4.4 Leven in wording 352
4.4.1 Bescherming van het embryo voor en na innesteling 352
4.4.2 Juridische betekenis van de geboorte 356
4.4.3 Progressieve rechtsbescherming? 358
4.4.4 Gebruik van embryo’s voor wetenschappelijk onderzoek 360
4.4.5 Pre-implantatiediagnostiek 364
4.4.6 Prenataal onderzoek en behandeling van de foetus 367
4.4.7 Abortus provocatus 373
4.4.8 Late zwangerschapsafbreking 384
4.4.9 Wetenschappelijk onderzoek met foetaal weefsel 386
5 Einde van het leven 389
5.1 Ontwikkelingen 389
5.2 De relatie tussen wetgeving en richtlijnen van de medische beroepsgroep 391
5.3 Medische beslissingen rond het levenseinde 393
5.3.1 Staken of niet-instellen van een behandeling wegens gebrek aan toestemming 393
5.3.2 Staken of niet-instellen van een behandeling in het geval van medisch zinloos handelen 395
5.3.3 Pijn- en symptoombestrijding 403
5.3.4 Palliatieve sedatie 404
5.3.5 Euthanasie, algemeen 408
5.3.6 Euthanasiewet 415
5.3.7 Bijzondere situaties 434
5.3.8 Zorgvuldigheidseisen buiten de euthanasiewet 450
5.3.9 Levensbeëindiging zonder verzoek 453
5.4 Doodscriterium 460
5.5 Overlijdensverklaring 461
5.6 Sectie 463
5.7 Juridische positie van het lijk 464
6 Kwaliteit van zorg 467
6.1 Kwaliteitsbewaking en -bevordering 467
6.1.1 Inleiding 467
6.1.2 Verantwoordelijkheid voor kwaliteit 473
6.1.3 Kwaliteitsnormen 475
6.1.4 Kwaliteitstoetsing 477
6.2 Kwaliteit en zorgaanbieders 478
6.2.1 Wetgeving 478
6.2.2 Governance en goed bestuur 481
6.2.3 Kwaliteitsbewaking en VIM 484
6.2.4 Kwaliteit en jeugdhulpaanbieders 488
6.3 Kwaliteit en beroepsbeoefening 489
6.3.1 Beroepsbeoefening in instellingsverband 490
6.3.2 Samenwerking 491
6.3.3 Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg 497
6.3.4 Arts 513
6.3.5 Tandarts en tandheelkundige beroepen 517
6.3.6 Apotheker 518
6.3.7 Gezondheidszorgpsycholoog 522
6.3.8 Psychotherapeut 523
6.3.9 Fysiotherapeut 523
6.3.10 Verloskundige 524
6.3.11 Verpleegkundige 525
6.3.12 Physician assistant 526
6.3.13 Orthopedagoog-generalist 527
6.3.14 Klinisch technoloog 527
6.3.15 Art. 34-beroepen 528
6.3.16 Beroepsbeoefening en het vrij verkeer van personen en diensten 529
6.3.17 Alternatieve behandelwijzen 531
6.3.18 Taakherschikking 535
6.4 Kwaliteit van zorg: producten 537
6.4.1 Lichaamsmateriaal 537
6.4.2 Bloed en bloedproducten 540
6.4.3 Geneesmiddelen 545
6.4.4 Medische hulpmiddelen 556
6.5 Toezicht op de kwaliteit van zorg 562
7 Beroepsbeoefening in bijzondere situaties 571
7.1 Inleiding 571
7.2 Bedrijfsgezondheidszorg 572
7.3 Verzekeringsgeneeskunde 580
7.4 Jeugdgezondheidszorg 583
7.5 De arts als deskundige in een juridische procedure 587
7.5.1 Strafrecht 587
7.5.2 Civiele recht 588
7.5.3 Bestuursrecht 591
7.5.4 Tuchtrecht 591
7.5.5 Professionele standaard 591
7.5.6 Toestemming en geheimhouding 593
7.6 Militaire gezondheidszorg 594
7.7 Gezondheidszorg in penitentiaire inrichtingen 596
7.8 Gezondheidszorg voor asielzoekers 599
8 Preventie 605
8.1 Inleiding 605
8.2 Publieke gezondheidszorg 609
8.3 Infectieziekten 612
8.4 Vaccinatie 617
8.5 Bevolkingsonderzoek (screening) 625
9 Rechtshandhaving 637
9.1 Inleiding 637
9.2 Klachtrecht 638
9.2.1 Inrichting van het klachtenstelsel 639
9.2.2 Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg 640
9.3 Tuchtrechtspraak 648
9.3.1 Doel tuchtrecht 649
9.3.2 Klachtgerechtigden 650
9.3.3 Toetsnormen 651
9.3.4 Procedure 653
9.3.5 Gebruik medische gegevens 655
9.3.6 Intrekken klacht, overlijden aangeklaagde 656
9.3.7 Nemo tenetur 657
9.3.8 Eindbeslissing 658
9.3.9 Hoger beroep 661
9.3.10 Tuchtrecht als kwaliteitsinstrument 662
9.3.11 Maatregelen wegens ongeschiktheid 666
9.4 Aansprakelijkheid en schadevergoeding 667
9.4.1 Algemeen juridisch kader 668
9.4.2 Onzorgvuldig handelen 669
9.4.3 Causaal verband en schade 674
9.4.4 Soorten van schade 676
9.4.5 Baby Kelly 679
9.4.6 De adressering van de schadeclaim 681
9.4.7 Aansprakelijkheid voor hulpmiddelen/producten 682
9.4.8 Gebrek in informatieplicht 686
9.4.9 De behandeling van een schadeclaim 688
9.4.10 Klachtplicht en verjaring 690
9.4.11 Stelplicht en bewijslast 691
9.4.12 Toekomstige ontwikkelingen 694
9.5 Strafrecht 697
9.5.1 Inleiding 697
9.5.2 Strafrecht en medisch handelen, de medische exceptie 698
9.5.3 Strafrecht in de gezondheidszorg 700
9.5.4 Strafrechtelijke procedure 703
9.5.5 Inzage OM in patiëntendossiers 705
9.5.6 Enkele andere kwesties 707
9.6 Samenloop van procedures 711
9.6.1 Samenloop van tuchtrecht en civiel recht 712
9.6.2 Samenloop van tuchtrecht en strafrecht 712
9.7 Het gebruik van gegevens door de arts in een procedure 715
9.7.1 Buitengerechtelijke procedures 715
9.7.2 Gerechtelijke procedures 716
9.8 De rol van het recht als het misgaat 716
10 Verzekeringsstelsel 719
10.1 Inleiding 719
10.2 Kenmerken van de zorgverzekering 721
10.2.1 Geschiedenis 721
10.2.2 Eén verzekeringsregime 723
10.2.3 Noodzakelijke, curatieve zorg 723
10.2.4 Privaatrechtelijk karakter 723
10.2.5 De Zorgverzekeringswet stelt grenzen aan de contractsvrijheid 724
10.2.6 Uitvoering in een publiekrechtelijke context 726
10.3 Contractspartijen en de overeenkomst 728
10.3.1 Verzekeringsplichtige, verzekeringnemer, verzekerde 728
10.3.2 De zorgverzekeraar 728
10.3.3 Verzekeringsplicht 729
10.3.4 Acceptatieplicht 730
10.3.5 Totstandkoming van de zorgverzekering 731
10.3.6 Ingang en einde van de zorgverzekering 733
10.3.7 Polis en modelovereenkomst 735
10.4 Prestatievormen 736
10.4.1 Zorgplicht 736
10.4.2 Natura en restitutie 737
10.4.3 Het naturamodel nader beschouwd 738
10.4.4 Het restitutiemodel nader beschouwd 744
10.4.5 Persoonsgebonden budget 746
10.5 Het verzekerde pakket 747
10.5.1 Grondwet en verdragen 747
10.5.2 Unierecht 748
10.5.3 Beleid ten aanzien van het verzekerde pakket 749
10.5.4 Nationaal recht 751
10.5.5 De regeling van de Zorgverzekeringswet 752
10.6 Het recht op prestaties 753
10.6.1 Systematiek van de Zorgverzekeringswet 753
10.6.2 Wettelijke omschrijving van de zorg 754
10.6.3 Stand van de wetenschap en praktijk 757
10.6.4 Indicatiegebieden 761
10.6.5 Contractuele omschrijving van de zorg 762
10.6.6 Verzekeringsindicatie 764
10.6.7 Doelmatigheid 765
10.6.8 Procedurele voorwaarden 767
10.6.9 Redelijkheid en billijkheid 769
10.7 Overige rechten en verplichtingen 771
10.7.1 Premie en inkomensafhankelijke bijdrage 771
10.7.2 Eigen bijdrage en eigen risico 774
10.7.3 Bescherming van de persoonlijke levenssfeer 776
10.7.4 Klachten en geschillen 778
10.8 Zorginkoop 781
10.8.1 Inleiding 781
10.8.2 Aard en inhoud van de overeenkomst 782
10.8.3 Totstandkoming van de overeenkomst 784
10.9 Overige verzekeringen en voorzieningen 791
10.9.1 Aanvullende ziektekostenverzekeringen 791
10.9.2 Langdurige zorg en maatschappelijke ondersteuning 792
10.9.3 Wet langdurige zorg 793
10.9.4 Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 799
10.9.5 Jeugdwet 799
11 De marktordening 801
11.1 Van aanbodsturing naar gereguleerde marktwerking 801
11.1.1 Vraag aan bod 803
11.1.2 Wegnemen van belemmeringen 805
11.1.3 Wet herziening overeenkomstenstelsel zorg 806
11.1.4 Wet tarieven gezondheidszorg ExPres 807
11.1.5 Wet toelating zorginstellingen 809
11.1.6 Wet marktordening gezondheidszorg 815
11.1.7 Wet aanvulling instrumenten bekostiging WMG 821
11.1.8 Wet continuïteit, kwaliteit en bereikbaarheid van zorg 822
11.1.9 Wet toetreding zorgaanbieders 824
11.1.10 Goed bestuur in de zorg 826
11.1.11 Resumerend 830
11.1.12 Tweede evaluatie Wet marktordening gezondheidszorg 830
11.1.13 Wetsvoorstel tarief- en prestatieregulering en markttoezicht 831
11.1.14 Wetsvoorstellen om fraude in de zorg te bestrijden 833
11.1.15 Samenwerking in de zorg 834
11.2 Overheid en marktpartijen 835
11.2.1 De regering 836
11.2.2 Het parlement 837
11.2.3 De minister van VWS 837
11.2.4 De zorgautoriteit 839
11.2.5 De Autoriteit Consument & Markt 843
11.2.6 Brancheorganisaties 849
11.2.7 Ziektekostenverzekeraars 852
11.2.8 Zorgaanbieders 854
11.2.9 Consumenten 854
11.3 Werkingssfeer Wet marktordening gezondheidszorg 855
11.4 Marktonderzoek 857
11.5 Algemene verplichtingen van zorgaanbieders en ziektekostenverzekeraars 858
11.5.1 Verboden 858
11.5.2 Administratieverplichtingen 860
11.5.3 Declaratie- en betalingsverkeer 861
11.5.4 Consumenteninformatie 862
11.5.5 Verzekeringsovereenkomsten op afstand 865
11.5.6 Administratievoerders 865
11.5.7 Invloed op overeenkomsten 865
11.5.8 Procedures 867
11.6 Marktontwikkeling 867
11.6.1 Aanmerkelijke marktmacht 867
11.6.2 Zorgspecifieke fusietoets 871
11.7 Bekostiging 874
11.7.1 Prestatie- en tariefregulering 874
11.7.2 Macrobudgetkortingen 879
11.7.3 Uitwerking in de praktijk 880
11.7.4 Jurisprudentie 886
11.7.5 Tariefsomgrenzen 893
11.7.6 Macrobeheersinstrument 895
11.7.7 Beschikbaarheidbijdragen 898
11.7.8 Vereffeningbedragen 900
11.7.9 Experimenten 900
11.7.10 Europese aspecten 901
11.7.11 Ontwikkelingen 903
11.8 Informatie 904
11.9 Handhaving 907
11.9.1 Uitleg van de normen 908
11.9.2 Bestuursrechtelijke handhaving Algemene wet bestuursrecht 909
11.9.3 Bestuursrechtelijke handhaving Wet marktordening gezondheidszorg 911
11.9.4 Aanwijzing en openbare kennisgeving 913
11.9.5 Bestuursdwang en last onder dwangsom 916
11.9.6 Bestuurlijke boete 917
11.9.7 Tuchtrechtelijke handhaving 919
11.9.8 Strafrechtelijke handhaving 919
11.9.9 Privaatrechtelijke handhaving 920
11.10 Rechtsbescherming 921
11.10.1 Formele rechtskracht 922
11.10.2 Bekendmaking 923
11.10.3 Rechtsingang 924
11.10.4 Op de zaak betrekking hebbende stukken 926
11.10.5 Beoordeling in bezwaar en beroep 928
11.10.6 Voorlopige voorziening 930
11.10.7 De burgerlijke rechter als restrechter 931
Over de auteurs 933
Trefwoordenregister 935
