De ware toedracht

Voorwoord 8
Inleiding 10

DEEL I: WAARHEIDSVINDING 15
Hoofdstuk 1: Zoeken — operatie 1 16
“Zoek!” De noodzaak van een zoekvraag 16
De zoekvraag is richtinggevend 16
Het gevaar om de waarheid te missen door de toegespitste zoekvraag 18
De noodzaak van alternatieve scenario’s 21

Hoofdstuk 2: Zien — operatie 2 25
De alledaagse visie op zien 25
De theoriegeladenheid van de waarneming 26
Niet-vervangbare theorieën die onze waarneming mede bepalen 29
Vervangbare theorieën die onze waarneming mede bepalen 34
Nieuwe kennis en een nieuwe theorie doen meer zien, en doen anders zien 36
Een verkeerde theorie doet verkeerd zien 37

Hoofdstuk 3: Duiden — operatie 3 45
De alledaagse visie op duiden 45
De betekenis van feiten 46
Wanneer de achterliggende theorie niet gezien wordt: de natuurlijke interpretatie 47
Zijn vrouwen toch dommer? Of kletsen mannen uit hun nek? 48
De natuurlijk interpretaties in de strafrechtcontext 51
De natuurlijke interpretatie van blikafwending als indicatie van liegen 52
De bewijswaarde van een feit 55
Rechtspraak via het godsoordeel van de koudwaterproef 56
Bewijswaarde van bekentenissen in het licht van achterliggende theorieën 58
De achterliggende theorie: de eigenbelang theorie 60
Daderkennis 64
De geen lekkage theorie 65

Hoofdstuk 4: Wegen — operatie 4 71
De alledaagse houding jegens het wegen van de feiten 71
Drie complicaties bij positief bewijsmateriaal 72
Verleidingen ten gevolge van de positieve bewijshouding 78
Noodzaak van tegengas 80
Het gevecht om de waarheid tussen scenario’s 82
De strijd tussen twee alternatieve scenario’s: afsluitend voorbeeld 91
De rol van alternatieve scenario’s: een samenvatting 104

DEEL II: COGNITIEVE GESLOTENHEID 107
Evolutionaire oorsprong van cognitieve instincten 108

Hoofdstuk 1: Onze drang tot duiden 110
Onze drang tot causale regelmaat 110
Onze drang tot het zien van bedoelingen 112
Onze drang tot het duiden van coïncidenties 114

Hoofdstuk 2: Het Magisch Oog 117

Hoofdstuk 3: Geloofsperikelen 122
Geloofsontvankelijkheid 122
Eerste indrukken 126
Je een scenario voorstellen doet geloven in dat scenario 129
Overwegen doet meer geloven 132
Veel geloven doet alles geloven 141
Geloofsvolharding 143

Hoofdstuk 4: Cognitieve blindheid 150
Cognitieve blindheid voor ontlastend bewijsmateriaal 150
Cognitieve blindheid voor potentieel ontlastend onderzoek 151
Cognitieve blindheid voor immunisering 153
Cognitieve blindheid voor een cirkelredenering 155
Cognitieve blindheid voor dichotomieën-val 157
Voor de volledigheid vier verleidingen 158

DEEL III: WAARHEID 161
Hoofdstuk 1: Verschillende waarheidsconcepties 163
Waarheid als overeenkomst (correspondentie) met de werkelijkheid 163
Waarheid als samenhang (coherentie) tussen beweringen 165
Constructivistische waarheidstheorie 169
Hoofdstuk 2: De ware toedracht 173
Oplossing voor de veelheid van begrippen 174
Lessen uit het voorafgaande 176

DEEL IV: WAARSCHIJNLIJKHEID: BEGRIPPEN EN VALKUILEN 179
Hoofdstuk I: Begrippen van waarschijnlijkheid 181
Epistemische waarschijnlijkheid 182
Ontologische kansen 183
Relatieve frequenties 186
Persoonlijke waarschijnlijkheid. Mate van subjectief vertrouwen 188

Hoofdstuk 2: Waarschijnlijkheidsargumentatie 191
De directe waarschijnlijkheidsargumentatie 191
De indirecte waarschijnlijkheidsargumentatie, de aannemelijkheid (likelihood) 193
Prosecutor’s Fallacy: weerlegging aan de hand van tegenvoorbeelden 194
Prosecutor’s Fallacy: twee redenen voor de discrepanties 195
Likelihood ratio: belofte en zwaktes 197

Hoofdstuk 3: Valkuilen van waarschijnlijkheidsargumentatie bij de waarheidsvinding 204

Noten 215
Bibliografie 243
Index 258