We weten waartoe dit geleid heeft: een veelheid van catastrofes, fouten, misstanden, zaken die niet goed liepen, bestuurders van deze verzelfstandigde organen die zich te buiten gingen aan allerlei uitspattingen.
Tegelijkertijd kreeg bij de ministeries vaak niet langer een inhoudelijk expert hoogste ambtelijke leiding, maar de betere procesmanager. Immers: expertise kun je inhuren.
Expertisegat
Dat is koren op de molen geweest van de talloze experts die in de maatschappij klaar staan om dit expertisegat te vullen. Het werd een apart speelveld, met tegenspelers (de opdrachtgevers in de publieke sector) die geen tegenkracht meer konden ontwikkelen. Zij hadden eenvoudigweg niet meer de deskundigheid om goed te kunnen oordelen over de te contracteren en geleverde diensten. En ook de vraag of het schijnoplossingen waren die ze kregen aangeboden, ging hun expertiseniveau vaak te boven. Laat staan of het verdienmodel van de experts leidend was bij de geleverde adviezen.
Zevende macht
Daarmee hebben we de laatste tientallen jaren een verschuiving gezien naar een zevende macht. Naast de vierde macht (ambtenaren), de vijfde macht (de pers) en de zesde macht (het immense lobbycircuit), is er een zevende macht onstaan: de experts. Die zijn vaak ook nog eens ex-leden van de vierde macht: ambtenaren die zelfstandig adviseur werden en zo hun ‘oude’ werkgevers van buitenaf bleven bedienen. Om nog maar niet te spreken van politici, die zich na hun ambtstermijn in de zesde of zevende macht begeven en zo hun relatienetwerken als verdienmodel te gelde te maken.
Kosten en baten
Wat heeft die zevende macht ons feitelijk opgeleverd? Ofwel wat zijn de kosten en baten? Onderzoek heeft daar nog geen antwoorden op gegeven. Wel weten we dat met name verandertrajecten (die zich blijven aandienen in deze sector), nog steeds maar voor 30% slagen. Dat betreft met name de logistieke en IT-projecten.
Haarvaten
Wordt het dan niet een groot risico dat die zevende macht, die inmiddels in alle haarvaten van de publieke sector zit, zo veel macht en invloed kan uitoefenen, zonder dat zij op rendement wordt gecontroleerd? Des te meer omdat de expertpower niet meer bij de eindverantwoordelijken ligt. Zij, noch de politiek vormen geen echte tegenkrachten meer. Iets dat zo veel macht heeft gekregen en oncontroleerbaar en vaak onzichtbaar is geworden, staat haaks op een gezonde democratie.
Tirannie
Er ontstaat zo een tirannie van experts, die vanuit verkeerde motieven en schijndeskundigheid, de publieke sector mogelijk steeds complexer en ondoorzichtiger heeft gemaakt. Dit heeft mede geleid tot al die affaires, misstanden en (verander-) ellende die de actualiteit regelmatig beheersen. Het is de experts niet gelukt angstculturen en fraudes in de publieke sector weg te nemen.
Heilloze weg
De neoliberale route is een heilloze weg gebleken. Wat nu nodig is, is een weg terug naar competente overheidsadministraties. Daar zal de leiding weer zonder veel externe support zelf moeten weten hoe ze hun analyses, afwegingen en besluiten tot goede uitvoeringbrengen. En daarvoor dus de bezetting en competenties in eigen huis moeten hebben. Daarmee kan ook de invloed van de zevende macht worden teruggedrongen.
Deze bestuurstransitie kan de nieuwe bestuurscultuur brengen, waarin de uitvoering de echte winnaar wordt.
Over Anton Cozijnsen
Prof. dr. Anton J. Cozijnsen is hoogleraar Verandermanagement, Vrije Universiteit Amsterdam
Over Willem Vrakking
Prof. ir. drs. Willem J. Vrakking heeft ruim 40 jaar ervaring in adviseren van organisaties en hun besturen. Hij was een van de oprichters van Holland Consulting Group, waar hij thans honorair vennoot is. Hij is parttime hoogleraar bij de Erasmus Universiteit en betrokken bij de Opleiding voor Management Consultants. Ook is hij bestuurder en toezichthouder in private en publieke organisaties.
