‘Laat je inspireren door mensen die wél durven te veranderen’

Hoe is jouw zoektocht naar een duurzaam ‘driesterrenleven’ ontstaan?

Twee jaar geleden heb ik De kampvuurvraag geschreven, een persoonlijke zoektocht naar hoe je de regie over jouw leven terugpakt, over het herontdekken van je waarden en hoe je die kunt inzetten om een beter mens te worden. Daarna voelde ik de noodzaak voor een vervolgverhaal over hoe we het beste uit onszelf kunnen halen om zo bij te dragen aan het oplossen van allerlei forse maatschappelijke, politieke en ecologische problemen. Hier en daar is dat elders wel op onderdelen beschreven, maar een krachtige analyse van ons onvermogen om aan die oplossingen bij te dragen, was ik nog niet tegengekomen. Dat leidde vorig jaar eerst tot mijn essay ‘Meer is niet beter’ in De Groene Amsterdammer, en dat artikel bleek een mooie vingeroefening voor mijn boek.

Een boek waarin je niet bang bent om in de spiegel te kijken…

Klopt. In mijn boek haal ik de beruchte slogan ‘een beter milieu begint bij jezelf’ aan: dat kun je in mijn optiek onmogelijk tegen iedereen zeggen. Voor heel veel mensen is het zetten van die eerste stap bijna onmogelijk, omdat zij bijvoorbeeld volop bezig zijn om financieel het einde van de maand te halen. Er ligt dus een soort morele plicht bij de mensen die iets meer verdienen, en flink hebben geprofiteerd van alle kansen en overvloed de afgelopen vijftig jaar. Mensen zoals ik, dus ik moest het in dit boek ook over mezelf hebben. Wat doe ik eigenlijk zelf om bij te dragen aan een betere maatschappij? Mijn eerste stap was dan ook, een goede analyse te maken van wat mij zélf tegenhield om echt stappen te zetten richting een bescheidener, duurzamer leven. Zo kwam ik op allerlei remmende factoren die ons tegenhouden om in beweging te komen.

Als een van die remmende factoren benoem je het hoge stresslevel waar velen mee kampen en het groeiend aantal burn-outs. Wat zou je adviseren aan degenen die voor hun gevoel al te veel ballen in de lucht moeten houden?

We hebben het onszelf als maatschappij best moeilijk gemaakt de afgelopen tijd. Aan de ene kant hebben we ongelofelijk veel kansen gecreëerd en gekregen dankzij innovatie, digitalisering en de komst van het internet, maar nu is het hoog tijd om de schaduwzijde van dit alles te zien. Van die draaikolk van steeds maar meer en sneller willen, waarbij de nadruk vooral ligt op resultaat en spullen. Een ‘driesterrenleven’ kan zorgen voor mentale verlichting. Als je uit de draaikolk stapt en als het ware kunt kiezen om niet te hoeven kiezen, dan kan dat heel bevrijdend zijn. Die kritische opstelling geldt ook voor je carrière: wat betekent deze baan, deze opdracht nu écht voor mij – en voor de planeet? Het tijd nemen voor zulke wezenlijke vragen zie ik niet als een last, maar juist als een lust, een bevrijding. Zelf werk ik nu vooral aan klussen rond maatschappelijke vraagstukken. Werk waarvan ik zelf energie krijg.

Hoe kom je nog meer aan zo’n bevrijdende carrière binnen een ‘driesterrenleven’?

Het is goed om na te denken over de waarden van het bedrijf waar jij werkt: past wat het bedrijf doet en zegt te willen gaan veranderen bij jouw eigen waarden? Zo niet, overweeg om eens ergens anders te gaan werken, zodat je ook op dat vlak maatschappelijk relevant kunt zijn. Dat klinkt makkelijker dan het is natuurlijk, want heel veel mensen zitten vast aan allerlei zekerheden. Het goede nieuws is dat er alleen al dankzij de groene economie die in rap tempo is ontstaan allerlei nieuwe mogelijkheden zijn om je carrière in te vullen. Daarbij geloof ik als tweede stap in dit soort goede voorbeelden verzamelen en je laten inspireren door mensen die wél durven te veranderen. Mensen die impact maken, al is het op kleine schaal.

Welk voorbeeld inspireert jou?

De ecologisch bevlogen ondernemer Lucas Mol die het circulaire bedrijfspand annex duurzame vergaderlocatie en horecagelegenheid De Groene Afslag runt. Hij is dag en nacht bezig met het verzamelen van mensen die zijn initiatief steunen en het verder kunnen brengen. Iets wat begon als idee is langzamerhand een plek geworden waar bedrijven en ondernemers circulair kunnen werken. Lucas laat zien hoe je vrij makkelijk gaat van in je eentje in een bubbel naar met z’n allen gezamenlijk de schouders eronder zetten. Samen proberen om de natuur te herstellen, met hergebruikt materiaal iets groots te bouwen en mensen te enthousiasmeren. En ondertussen gewoon geld te verdienen – daar is namelijk helemaal niks mis mee. Zo noem ik nog tientallen voorbeelden in mijn boek die haaks staan op de verhalen die we dagelijks voorgeschoteld krijgen door de media over hoe slecht het gaat. In zulke verhalen staan de problemen centraal. Dat maakt ons somber en lamgeslagen. Waarom zou je ons gevoel van onbehagen, van fatalisme erger maken door alleen op het probleem te focussen? Inspireer liever door te laten zien hoe het ook kan. In mijn boek doe ik een oproep aan media om meer aandacht te besteden aan berichten over zakelijke en spirituele probleemoplossers.

Wat is na het analyseren van remmende factoren en je laten inspireren door voorbeelden de derde stap?

Zelf beginnen. Ik kan bijvoorbeeld wachten tot de overheid iets gaat doen aan het zwerfvuil in mijn straat, maar kan ook zelf die prikkers regelen bij de gemeente. Zo maken we hier in mijn buurt regelmatig op zondagochtend met alle bewoners met allerlei achtergronden - woonachtig in sociale, particuliere huur- en koopwoningen - gedreven door onze onvrede echt letterlijk een mooiere wereld. Dus van: ‘Het is niet mijn troep’ en ‘Wat kan ik er nou aan doen?’ gaan we naar ‘Natuurlijk kunt u daar wat aan doen’, zoals het reclamespotje van de overheid over het voorkomen van bosbranden in de jaren zeventig. En met jouw goede gedrag inspireer je ook anderen, zoals mensen als Lucas dat bij mij doen. Met mijn boek hoop ik weer anderen te inspireren. Zo ontstaat een maatschappelijke beweging, want maatschappelijk behulpzaam gedrag werkt besmettelijk. Die wijsheid destilleerde ik grappig genoeg uit Gladwells marketingklassieker The Tipping Point. Dat boek gaat over het creëren van commercieel succes – maar het inzicht is dat exact dezelfde olievlekwerking kan worden bereikt voor maatschappelijke initiatieven.

Hoe ziet het ‘driesterrenleven’ er verder uit?

Die levenshouding gaat uit van een soort gulden midden. Ik bepleit beslist geen streven naar armoede of een soort onthouding van alle technologische verworvenheden van de laatste decennia. Waar het nu wél de hoogste tijd voor is: een gematigd leven waarin we af en toe eens een stapje omhoog kunnen doen, lekker genieten van luxe en dat ook echt ervaren als de luxe die het ooit was. En af en toe doen we een stapje terug, naar een leven zónder fast fashion, sociale druk en permanente mediaprikkels. Ook een stap terug naar de natuur, naar de verbinding met alles om ons heen. Je bewust zijn van het feit dat we dit allemaal niet cadeau hebben gekregen. Bewustwording van de gevolgen van ons gedrag, en onze impact op de ecologie. Dat heeft allemaal te maken met een soort bezinning.

Digitalisering noem je ook als groot probleem die deze verbinding in de weg zit: wat zie jij als oplossing?

Jezelf op een online dieet zetten en een keer resoluut uit je online- bubbel stappen. Tijdens mijn research voor het boek schrok ik van de alomtegenwoordigheid van online media – op scholen, op de werkvloer en in de politiek dicteren onlinenetwerken de aard van sociale verbanden en de thema’s waarover we praten. Ook voor mij is het moeilijk om me te verhouden tot die verslavende vorm van communiceren, maar het lukt me steeds beter. Zo voel ik me op Twitter, of hoe heet het inmiddels, X, sinds de overname door Elon Musk steeds minder thuis. Ik ben blij dat steeds meer mensen de maatschappelijk gezien giftige aard van dat medium herkennen. Ik heb ook onlangs ervaren dat je echt kan worden afgerekend op een enkele oude tweet. Een dommig berichtje dat ik ooit stuurde, heeft er een paar weken geleden voor gezorgd dat mijn carrière als woordvoerder van een nieuwe politieke partij nogal kortstondig was. Die tweet bleek belangrijker dan alle gesprekken die ik had met betrokkenen, mijn motivatie en mijn ervaring als communicatieadviseur. Dan denk je wel even: wat is dat eigenlijk voor raar mechanisme waar we in zijn beland?

Daarbij gijzelt die schermverslaving ons brein en blokkeert ons vermogen om goed na te denken en verder te kijken dan onze bubbel. Als we niet uitkijken dreigen we die lome dikzakken in de schitterende animatiefilm Wall-E te worden; non-stop gefocust op ons scherm en de digitale wereld. Ga liever lekker naar buiten, de straat op, de natuur in. Zo heb ik een keer of zeven de Dam tot Damloop gelopen en vind ik het oprecht ontroerend om te zien dat al die duizenden mensen met allerlei achtergronden samen komen om te sporten. Met hun lichaam als instrument, en de zuurstof en aanmoedigingen van de duizenden langs de kant als energiebron. Daar zit heel veel kracht in. Als we in staat zijn de verrijkende waarde van zo’n evenement te herkennen, moet het ons toch ook lukken om elkaar op andere manieren te inspireren en weg te gaan van die verlamming en verdoving waardoor we niet in beweging komen? Ik geloof in die stuwende kracht van burgers die maatschappelijke verandering als het ware kunnen helpen afdwingen. Al krijg je daar misschien geen medaille voor, maar wel een betere wereld.