Melissa Urban heeft haar grenzen op de harde manier leren kennen. In haar studententijd worstelde ze met een hardnekkige drugsverslaving die na twaalf maanden afkicken net zo hard weer terugkwam. Pas toen ze na een tweede poging op een feestje opnieuw dreigde terug te vallen, besefte Urban dat ze méér moest doen dan alleen proberen om geen drugs te gebruiken. Ze moest ook de omstandigheden creëren die haar daarbij zouden helpen. Ze besloot om buffers tussen haarzelf en de drugs te plaatsen en haar vrienden als bodyguard te rekruteren, zodat ze nooit meer in dit soort situaties terecht zou komen. ‘Het was ineens duidelijk dat ik de verantwoordelijkheid voor mijn eigen gevoelens moest nemen, en dat ik niemand kon vertrouwen om dat voor mij te doen,’ zegt Urban vanuit Salt Lake City, waar ze inmiddels al jarenlang een drugsvrij bestaan leidt. ‘Het was een gelukkig toeval dat mijn grens op dat moment min of meer uit mijn mond tuimelde, want ik dacht niet dat ik het in me had om voor een derde keer naar een kliniek te gaan.’
In haar boek Zo stel je grenzen beschrijft Urban, die sindsdien het dieetbedrijf Whole30 heeft opgezet, hoe mensen ook op andere gebieden een streep in het zand kunnen zetten. ‘Het idee achter Whole30 is dat je ‘nee’ leert te zeggen tegen gewoontes die een gezonde levensstijl in de weg staan, zoals alcohol en junkfood. Maar al gauw merkte ik dat veel van mijn klanten ook moeite hadden om grenzen te stellen bij bijvoorbeeld een opdringerige collega, een schoonmoeder die altijd onverwacht komt binnenvallen of vrienden die alleen van zich laten horen als ze iets van je willen.’
Duidelijk
Dat probleem werd nog urgenter tijdens de pandemie en de daaraan gekoppelde lockdowns, waarbij werk, privé, huishouden en school tot één grote waas in elkaar overvloeiden. ‘Met name werkende moeders leden daaronder,’ zegt Urban. ‘Vrouwen, en dat geldt helemaal voor de X-generatie waartoe ik behoor, zijn geconditioneerd om zonder te klagen te accepteren wat op hun pad komt, tot het punt dat ze zelfs hun geestelijke gezondheid gaan ondermijnen. Het stellen van grenzen is een natuurlijke eerste stap om dat te voorkomen.’
De belangrijkste regel hierbij ontleent Urban aan de bestseller Durf te leiden van de beroemde Amerikaanse psychologe Brené Brown: ‘Duidelijk is vriendelijk. Onduidelijk is onvriendelijk’. Urban: ‘Mensen hebben vaak moeite met confrontaties, en rekken soms liever hun grenzen een beetje op dan dat ze het risico lopen om agressief over te komen. Maar in plaats van de lieve vrede te bewaren, maak je het probleem alleen maar groter. Want dan krijg je situaties waarin je mensen gaat mijden, of ze afsnauwt zonder dat ze weten waarom. Duidelijk maken dat je een grens hebt waarvan de ander niet op de hoogte was is weliswaar niet makkelijker, maar het leidt tot meer vertrouwen en respect, en maakt daarmee ook je relatie beter.’
Om mensen daarbij te helpen heeft Urban een kleurensysteem ontworpen dat aangeeft hoe ernstig de bedreiging is als iemand over een grens gaat, plus een aantal suggesties hoe een ‘nee’ vervolgens verwoord kan worden. Bij code groen ga je ervan uit dat iemand per ongeluk te ver is gegaan, en gebruik je welwillende taal om die persoon er nog even vriendelijk aan te herinneren, aldus Urban. Levert dat niet het gewenste resultaat op, dan beland je in code geel, waarin je je grenzen steviger verwoordt en eventueel gevolgen verbindt aan het overtreden daarvan. Bij code rood is het tijd voor actie, aldus Urban: ‘Op dat moment is het evident dat je alles hebt geprobeerd, en dat je genoodzaakt bent om een bepaalde maatregel te nemen om jezelf gelukkig en gezond te houden. Spreek die consequentie helder uit en wees klaar om de daad bij het woord te voegen.’
Machtsdynamiek
Urban adviseert om dergelijke scripts vooraf uit ons hoofd te leren, zodat we eerder serieus worden genomen en meer zelfvertrouwen uitstralen als het moment eenmaal daar is. ‘Hoe je iets verkondigt is net zo belangrijk als wat je zegt. Dus zeg tegen je douchewand: ‘Nee dank je, vanavond drink ik niet.’ Of tegen je autostuur: ‘Mijn dag zit erop, dus vanavond check ik mijn email niet. Maar morgen ben je de eerste.’ Hoe meer je oefent, hoe natuurlijker je grenzen gaan klinken.’
Die assertiviteit zal je overigens niet altijd in dank worden afgenomen, zeker niet als die uit het niets lijkt te komen, waarschuwt Urban. ‘Een nieuwe grens zet per definitie de status quo onder druk, en mensen zullen zich waarschijnlijk afvragen waarom je nu ineens bezwaar maakt tegen iets waarover je je nooit eerder hebt uitgesproken.’ In dat geval is het voldoende om tegen te werpen dat het gedrag van de ander je altijd heeft gestoord, en dat je nu, in het belang van je relatie, er wél wat van zegt, aldus Urban. ‘Het is prima om toe te geven dat dit ook nieuw voor jou is,’ zegt ze. ‘Maar het is niet jouw taak om ervoor te zorgen dat anderen zich niet ongemakkelijk gaan voelen. Mensen zullen altijd net zoveel nemen als wat je bereid om bent te geven.’
Dat geldt helemaal in omgevingen waarin sprake is van een machtsdynamiek, zoals op de werkvloer. Urban: ‘Als jij een grens trekt kan dat voor collega’s aanleiding zijn om dat juist niet te doen, zodat ze eerder in aanmerking komen voor bijvoorbeeld een promotie. Dat verhoogt vervolgens voor jou de druk om water bij de wijn te doen, al was het alleen al omdat je niet als lastig wil overkomen. Dat onderstreept dat jij de stap moet maken om jezelf gezond en gelukkig te houden, zoals het vragen om een overplaatsing, of zelfs het nemen van ontslag. Ik houd in dat verband vrouwen altijd voor om een voorbeeld te nemen aan de middelmatige, witte man. Maar eigenlijk zou die vaardigheid al op school onderwezen moeten worden.’
Flexibiliteit
En wat valt er precies te leren van de middelmatige, witte man? Urban, lachend: ‘Het idee dat je altijd naar je baas of je collega’s kunt stappen om te zeggen wat je nodig hebt, zonder dat je de drang voelt om je te verdedigen, te verontschuldigen, of nader te verklaren. Dat je behoeften en gevoelens waarde hebben, gewoon omdat je bestaat. Vrouwen zijn geconditioneerd om dat niet te geloven. Als moeder word ik bijvoorbeeld geacht om onzelfzuchtig te zijn. Toegeven dat je wél een zelf hebt vereist een heel ander gedachtepatroon. Wat dat betreft hebben vrouwen nog veel af te leren.’
Daarmee is niet gezegd dat de manager niet ook een verantwoordelijkheid heeft, aldus Urban. ‘Het belonen van werknemers die geen ‘nee’ kunnen of willen zeggen leidt al snel tot een giftige omgeving en burn-outs. Terwijl een cultuur waarin grenzen gerespecteerd worden ervoor zorgt dat mensen niet alleen gelukkiger, maar ook productiever en loyaler zijn.’
Ironisch genoeg helpt het als de leider hierbij zelf wat flexibiliteit toont. ‘Je hoeft het niet altijd eens te zijn met de grenzen van een ander. Millennials houden er bijvoorbeeld heel andere prioriteiten op na dan oudere generaties. Bovendien hebben veel mensen zich in het post-covid tijdperk nu eenmaal werkgewoontes aangemeten die ze niet snel willen opgeven. Dus pick your battles, zou ik zeggen. Is het het wel waard om stug vast te houden aan vaste werktijden en een strikte kledingcode, als je een beetje coulantie er al voor kan zorgen dat mensen zich gezien en gewaardeerd voelen?’
Het is daarnaast de taak van de leider om grenzen te bewaken waaraan niet getornd kan worden, aldus Urban. ‘Het stellen van gezonde grenzen is in ieders belang, en begint bij de top. En daarbij gaat het niet zozeer om wat zegt, als om wat je doet. Dus als jij als manager de mond vol hebt van een gezonde werk-privé balans, maar zelf na kantooruren gewoon bereikbaar blijft, dan moet je niet vreemd opkijken dat je werknemers dat ook doen.’
Gezinsdynamiek
Met welke grenzen heeft Urban zelf de meeste moeite? ‘Als eigenaar van een bedrijf bevind ik me in een machtspositie, dus ‘nee’ zeggen in een professionele context voelt doorgaans niet als een probleem. Lastiger is de omgang met mijn ouders, vooral als het gaat om de opvoeding van mijn zoon. Ook al ben je nog zo oud, je valt toch automatisch terug in de oude gezinsdynamiek, waarbij zij menen te weten wat het beste voor je is. Dus dat was wel een gesprek dat ik een tijdje heb vermeden.’
Al wordt het stellen van grenzen makkelijker naarmate je het doet, aldus Urban. ‘De eerste keer dat ik mijn moeder confronteerde zag ik er heel erg tegenop, maar toen ze mijn uitleg eigenlijk zonder probleem accepteerde, dacht ik bij mezelf, was het werkelijk zo eenvoudig? Dat gaf mijn zelfvertrouwen een enorme boost.’
Over Jeroen Ansink
Jeroen Ansink is journalist in New York. Hij schrijft en schreef onder meer voor HP/De Tijd, Elsevier Weekly Magazine en Fortune.com. Voor Managementboek schrijft hij interviews. Ansink voltooide een vrij doctoraal in de Letteren aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en behaalde het certificaat Business Journalism aan de Wharton Business School aan de Universiteit van Pennsylvania.
