Ze gaan te ver met zonnebaden en dure crèmes of met auto’s en andere statussymbolen om bewondering van anderen te oogsten; ze luisteren niet onbevangen en open naar feedback en schuiven hun fouten af zodat ze niets leren; en ze hangen hun zelfbeeld op aan de verkeerde bronnen – geld, status, aantal (Facebook-)vrienden, wat dan ook – waardoor ze nooit genoeg hebben.
Als je in de verkeerde vijver zit te vissen, komt er nooit een moment dat je kunt zeggen ‘Nu is het klaar; nu heb ik genoeg zelfwaardering’, om vervolgens ontspannen achterover te kunnen leunen. De verkeerde vijver is namelijk een bodemloze put. Als je je zelfwaardering bijvoorbeeld ontleent aan wat je verdient of hoeveel mensen je ‘onder’ je hebt, zul je weliswaar bij iedere promotie korte tijd een lekker gevoel hebben, maar even later moet je weer nóg meer verdienen en nog hogerop komen.
Maar wat is dan de goede vijver? Volgens de self-determination-theorie zullen mensen vanzelf groeien en zich ontplooien wanneer drie psychologische basisbehoeften zijn vervuld: verbondenheid met anderen, bekwaamheid (het idee dat je ergens goed in bent), en autonomie (je eigen keuzes kunnen maken).
Vervulling van deze drie behoeftes is net als het water voor een plant: het is nodig om te groeien. En als je genoeg water krijgt, dan zal die groei ook vanzelf plaatsvinden. Je hoeft dus niet aan jezelf te ‘werken’, in de zin van je mankementen repareren. Dat is iets voor auto’s en apparaten, niet voor mensen (zie hier en hier).
Waar je wel aan moet ‘werken’ – in de zin dat je je hoofd erbij moet houden – is dat je erop let dat je genoeg water krijgt – en niet iets anders! Dus niet in het verkeerde watertje vissen. Want dan komt er een troebel prutje in je psychologische gieter, en heb je alsmaar méér nodig.
Ben je bijvoorbeeld erg bezig met status en geld, dan betekent dat vermoedelijk dat je behoefte aan bekwaamheid (iets doen waar je goed in bent) niet is vervuld. Of surf je je suf op datingsites, dan is je gevoel van verbondenheid met anderen waarschijnlijk waar het aan schort – en die behoefte kun je in ieder sociaal contact bevredigen, ja zelfs tijdens een praatje bij de bakker.
Over Roos Vonk
Hoogleraar sociale psychologie met als expertise zelfkennis, persoonlijke ontwikkeling, feedback, beïnvloeding en gedragsverandering. Naast haar werk aan de Radboud Universiteit bekend als spreker en auteur die wetenschappelijke inzichten toegankelijk en toepasbaar maakt voor een breed publiek, middels populair-wetenschappelijke boeken, columns (jarenlang voor Intermediair) en lezingen.
