Het Roode Vaandel

Daar was ie weer: de roep om de daadkrachtige, knopen doorhakkende leider. Ook het FD ontkomt zo nu en dan niet aan deze naïeve, zelfs onnozele gedachte. Ze maken het dit keer echter wel heel erg bont. De roep om politici met durf, die niet alleen een stip aan de horizon zetten, maar ons daar als een heuse Mozes ook nog eens naartoe leiden, getuigt vriendelijk gezegd niet van veel inzicht in de enorme complexiteit van veel maatschappelijke vraagstukken.

Bij dit soort vraagstukken zijn veel verschillend partijen betrokken, in steeds wisselende samenstelling, wisselende intensiteit en met steeds wisselende belangen. Met elkaar vormen zij spaghetti-achtige netwerken: een schier onontwarbare kluwen, waar stagnatie en achteruitgang steeds op de loer liggen.

De roep een leider met durf, die ons dan als een Mozes eerst door de Rode Zee en vervolgens door de woestijn naar het beloofde land leidt, is dan altijd aanwezig. Maar, zo leert de geschiedenis, die zijn maar zelden succesvol. Veel vaker is de kuur op den duur erger dan de kwaal. Zij hebben op zijn best de effectiviteit van een bulldozer op het strand: de eerste meters gaan snel, maar daarna loopt de bulldozer onherroepelijk vast in de weerstand die hij zelf creëert.

Maatschappelijke complexe vraagstukken vergen een wezenlijk ander soort leiderschap dan waar de commentatoren van deze krant voor pleiten. Namelijk iemand die het lef heeft te erkennen dat hij het niet alleen kan, hoe stoer, visionair en krachtig hij zichzelf ook vindt. En beseft dat voor het aanpakken van deze vraagstukken iedere partij nodig is, ook degene wiens belang ergens anders lijkt te liggen. Het is juist een kenmerk van de complexiteit dat geen van de partijen in zijn eentje in staat is het vraagstuk op te lossen, hoe groot en krachtig die partij ook is, maar dat elk van die partijen wel in staat is een mogelijke aanpak effectief te saboteren. Het is jouw taak als leider om deze verschillende belangen bij elkaar te brengen en hen in de gelegenheid te stellen zelf verantwoordelijkheid te nemen voor het aanpakken van de vraagstukken.

SG Camps geeft in zijn Nieuwjaarsbericht juist aan dit zeer goed te begrijpen. Hij pleit voor intensieve betrokkenheid van partijen bij het analyseren en aanpakken van deze vraagstukken. Hij laat juist ook zo treffend zien, dat een effectieve aanpak een andere rol van de overheid vraagt: een overheid die met ideeën en suggesties komt, veelbelovende voorstellen durft te formuleren en dus weet wat hij wil. Maar die vooral ook weet, dat het daarna zaak is om echt in gesprek te gaan met de belanghebbende partijen om zo met elkaar deze voorstellen aan te scherpen, te verbeteren en daarmee van iedereen te maken. En die weet dat het daarna een lange weg van proberen, leren en met elkaar bijsturen is. Dat proces op gang brengen en houden is de echte uitdaging voor de overheid anno nu. Degene die dat kunnen en waarmaken, zijn de echt moderne leiders waar zoveel behoefte aan is.

Gelukkig zijn er steeds meer politici die beseffen dat alleen op deze manier complexe maatschappelijke vraagstukken kunnen worden aangepakt. Dat wordt ook herkend. Niet voor niets zijn wethouders als Lot van Hooijdonk uit Utrecht en Paul Smeulders uit Helmond door Binnenlands Bestuur genomineerd in de jaarlijkse wedstrijd wie zich de beste bestuurder van Nederland mag noemen.

Nu er in de top van ministeries leiders opstaan die dit besef ook uitstralen en daarmee aangeven te begrijpen dat het aanpakken van moderne maatschappelijke vraagstukken toch echt iets anders vraagt, had het de commentatoren van het FD gepast daar meer oog voor te hebben en niet te vervallen in naar populisme riekende, simplistische commentaar. De tijd van ‘Het Roode Vaandel Volgen Wij’ ligt toch echt al honderd jaar achter ons.

Eric Spaans is Gelegenheidschepper. Samen met Gemma van der Ploeg en Rolf Resink schreef hij het succesvolle boek Hoe richt je een Zwerm. Een eenvoudige aanpak voor complexe vraagstukken dat in november is verschenen bij Van Duuren Management.