De lezer wordt in Onbeperkt houdbaar, hoe blijf je succesvol herhaaldelijk op een dwaalspoor gezet. Is hier nu de serieuze managementdenker Jeroen Busscher aan het woord, of de voormalig theatermaker en kunstenaar? Waar is de grens tussen de serieuze inhoudelijke boodschap en de grap, de ironie? Dat begint al op de cover. We zien een man in een cellofaanverpakking zoals je vleeswaren koopt. ‘Ververs jezelf’ staat er in stickervorm op. Alsof het een aanbieding is. Bedoelt de auteur hier nu: met een cellofaan eromheen blijf je langer houdbaar, of is het juist de illusie dat je door jezelf te conserveren, langer houdbaar blijft voor een organisatie? ‘Het maakt me niet zoveel uit hoe je het uitlegt’, verklaart Busscher. ‘De enige missie is dat je over zaken na gaat denken. Ik doe al jaren een kunstje, ben ik nog wel interessant genoeg voor de organisatie? De cover is een beeldcliché dat je moet raken. Eigenlijk geldt dat voor het gehele boek. Ik schrijf provocerend. Er is ook geen absolute werkelijkheid. Ik polariseer en laat zaken soms in het halfduister. Mensen mogen denken: wat een gelul, als het maar aanzet tot denken.’
Privilegemanagement
Soms is het helder wanneer Busscher echt provoceert en zelfs doorschiet in ironie. Of zoals hij het zelf zegt ‘er baldadig met een volle sliding ingaat’. Zo introduceert hij aan het einde van het boek het begrip ‘onevenredig aandachtsmanagement’. Busscher wil niet dat iedereen evenveel aandacht krijgt, managers moeten ook alles op één persoon durven zetten als die het verschil maakt. Iets soortgelijks geldt voor het nieuw geïntroduceerde ‘privilegemanagement’. Daarover schrijft de auteur: ‘We moeten ophouden om eerlijk te zijn. Bij privilegemanagement is de manager allesbehalve eerlijk.’ En bij geruchtenmanagement moeten we bewust roddels gaan verspreiden om zaken intern op gang te krijgen. Busscher: ‘Natuurlijk is dat ironie, maar wel met een serieuze ondertoon. Ik vind dat managers moeten durven verstoren. Durf onrust te stoken. Toen ik deze managementregels opschreef merkte ik aan mezelf dat er iets met me gebeurde. Ik inspireerde mezelf. Ik ververste mezelf.’
Persoonlijkheid
Slidings aan het einde en ook flinke tackles tussendoor, maar voor de rest maakt de kunstenaar en voormalig theatermaker een serieuze ‘opvoering’ van Onbeperkt houdbaar. Met een – zoals een goede theatermaker betaamt – verrassende verhaallijn. Bij ‘hoe blijf je succesvol’ denk je als lezer in eerste instantie toch aan opleiden en bijscholen. Hoe kan ik in een snel veranderende maatschappij mezelf zo ontwikkelen in mijn vak dat ik waarde vertegenwoordig voor een organisatie? Maar daar gaat Onbeperkt houdbaar dus niet over. Kennis is – relatieve – bijzaak. Het boek gaat voornamelijk over gedrag. En dan vooral managersgedrag. Busscher doceert. ‘Heel veel is vandaag een commodity. Als er een blauwdruk is om een product in serie te maken, voeg je al bijna geen waarde meer toe als individu. Velen die het kunnen. In deze samenleving draait het om persoonlijkheid. Wat voeg ik als mens toe aan een product of dienst? Het is een Boeddhistische benadering. Je moet niet succesvol zijn in je werk, je moet succesvol zijn in je leven. Verslaafd zijn aan succes heeft geen zin. Het leven moet erom draaien om anderen te helpen. Talent is alleen talent als het resoneert in de wereld. Andere mensen moeten ervan kunnen genieten. Vasthouden aan wat je nu kunt en wat je nu doet, is een garantie voor middelmaat in de toekomst. De huidige professional zal zelf voortdurend op zoek moeten naar die vaardigheden en kansen die echte meerwaarde voor de interne en externe klant creëren. Daarbij zet hij zijn unieke persoonlijkheid in.’
Dwaalspoor
Voordat Busscher uitlegt hoe dat moet, brengt hij de lezer eerst weer op een dwaalspoor. Rode draad in het boek is dat we moeten samenwerken, alleen samen komen we tot nieuwe dingen. ‘De wereld is complex, alleen kun je nauwelijks echte waarde toevoegen. Een iPad wordt ook niet door één persoon op de markt gebracht.’ Praten is dan ook een eerste vereiste volgens Busscher. Relaties opbouwen dus. Aandacht is een belangrijke factor in relaties, maar er zijn negentien wetten die relaties bepalen. Busscher clustert de relaties in ‘de baas, de klant, de collega, en de leverancier’.
Hij legt uit hoe die ongeschreven relatiewetten werken, en ook hoe je ermee om moet gaan. En dat leest toch een beetje als ‘hoe word ik een rat’? Hoe manipuleer ik zodat ik kan functioneren en groeien. Hoe kan ik mensen pleasen, hoe maak ik carrière, dat soort zaken. Maar dat is toch aangeleerde persoonlijkheid. Of is hier weer sprake van ironie? ‘In Hoe word ik een rat (van Joep Schrijvers – red.) wordt gedacht in tegenstanderschap. Ik vlieg het pragmatisch aan. Ik leg uit hoe relationele verbanden in elkaar steken en ik leg uit hoe beïnvloeding werkt. Je kunt zeggen dat je baas een klootzak is, maar dat helpt niet. Je kunt beter snappen wat zijn krachtenveld is – ook jouw baas heeft vaak een baas – en hem of haar proberen te verrijken en te inspireren. Bekvechten en discussiëren levert geen nieuwe producten op. Het creëert niet. Ja, het is een survivalhandboek geworden omdat je je kunt aanpassen en dat je daardoor houdbaar blijft. Maar dat is één laag in het verhaal. Mijn betoog is dat je door relaties te leggen, meer waarde kunt creëren. Een meisje aan de kassa creëert niet meer waarde met een nieuw kassasysteem of door nog iets harder te werken. Ze creëert wel waarde door behulpzaam voor klanten te zijn. Dat is persoonlijkheid. Je creëert waarde door unieke en eenmalige dingen te doen. Dat maakt je houdbaar.’ Terwijl de maatschappij toch juist de andere kant op tendeert? We worden toch steeds individualistischer? We kijken in de trein en op straat alleen nog maar op onze telefoon. Busscher: ‘Maar is dat individualistischer? We proberen toch contact te leggen met anderen via de telefoon? We zitten in een transitiesfase. Tot in de 19de eeuw deden we vooral handelingen. Daarna werd kennis belangrijk en weer later vaardigheden. We gaan nu naar een tijdperk waarin persoonlijkheid ertoe doet. En dat werkt alleen in relatie met anderen.’
Kameleon
Busscher denkt dat de mens van nu vooral een kameleon moet zijn; iemand die zich constant moet aanpassen aan de omgeving. ‘Ik geloof niet in: ik ben wie ik ben en daar moet de omgeving het maar mee doen. Je kunt persoonlijkheid ontwikkelen en dat ontwikkelproces is bijna onbegrensd. We moeten leren dat er veel mogelijkheden zijn om naar de wereld te kijken. Eigenlijk is elk individu een reeks van Lego-steentjes die je uit elkaar haalt en op een andere manier weer in elkaar zet. Ik moedig in het boek aan om je van je ego los te weken. Samenwerken vergt aanpassen, dat moeten we constant doen.’Analyseren, creëren, organiseren en overtuigen zijn de eigenschappen die de komende jaren waardevol zijn volgens Busscher. Ontwikkelen gaat niet meer om kennis, maar over het vermogen de mensen om je heen tot grotere hoogten te drijven, terwijl je jezelf en anderen permanent verrast. Managers worden daarbij minder belangrijk. Ze faciliteren, bouwen aan vertrouwen en inspireren, maar houden verder hun handen thuis.
Vacature
Kortom: het draait minder om kennis en meer om het vermogen tot aanpassen en samenwerken. Relaties. Wat zou Busscher dan bijvoorbeeld vragen als iemand komt solliciteren op een managementfunctie bij pakweg een woningbouwcoöperatie? ‘Ik zou vragen: stel je vaak mensen aan elkaar voor? Ontdek je vaak iets nieuws op plekken waar je al geweest bent? Ben je benieuwd wat je voor een klant zou kunnen betekenen?’ Mogelijk, maar de werkelijkheid is dat vermoedelijk gevraagd wordt of hij iets snapt van derivaten. ‘Er is nu misschien wat discussie over, maar uiteindelijk zijn derivaten ook commodities. Het zijn computerprogramma’s die het werk doen. De emotie ontbreekt, persoonlijkheid heeft wel emotie. Als woningbouwcoöperatie zou je missie moeten zijn: netwerken ontsluiten, verbinden. Meer voor de omgeving betekenen in plaats van met geld meer geld maken. Succes is niet synoniem aan een carrière. Succes is mooie dingen maken en andere mensen raken.’
