Zorg voor Toezicht is een bundel die we hebben samengesteld in samenwerking met maar liefst 36 auteurs uit wetenschap en praktijk. Het fenomeen intern toezicht in de zorg wordt belicht vanuit verschillende invalshoeken, waaronder filosofie, theologie, bedrijfskunde, sociologie, recht en uiteraard uit de praktijk! Er wordt veel gesproken over Raden van Toezicht, en de verwachtingen omtrent dit orgaan zijn behoorlijk hoog. Maar wat is eigenlijk de toegevoegde waarde van zo’n Raad van Toezicht, en vooral: wat is de maatschappelijke relevantie er van? We lichten een aantal bijdragen er uit. We hebben geprobeerd in deze bundel het debat over governance in de zorg te verrijken door veel verschillende mensen met verschillende achtergronden aan het woord te laten.
Hans Strikwerda betoogt dat het toezicht in de zorg is gebaseerd op het denken uit de corporate finance en stelt dat dit beter geënt zou kunnen worden op de idee van civil society en een daarmee samenhangende waardenoriëntatie. Vanuit deze gedachte kritiseert hij de Zorgbrede Governance Code op inhoud en taalgebruik.
Scott Douglas en Mirko Noordegraaf bespreken hoe organisaties omgaan met verschillende waardedimensies. Zorgorganisaties richten zich op kwalitatief hoogstaande én kosten effectieve én legitieme zorg. Deze belangen kunnen strijdig met elkaar zijn en leiden tot dilemma’s. Hoe kan een instelling uitstekende zorg combineren met de laagst mogelijke prijs? En dit alles in goede afstemming met de cliënt? Zij stellen dat het realiseren van meervoudige publieke waarde altijd meervoudig maatwerk vraagt en reiken enkele benaderingen aan om te onderzoeken hoe hier het beste aan gewerkt kan worden.
Henk Nies en Mirella Minkman bespreken wenselijke veranderingen in de governance naar aanleiding van ontwikkelingen in de zorg. Zij gaan in op burgerinitiatieven en op het begrip participatiesamenleving. De zorg zou hierdoor dichter bij de burger komen, terwijl de governance nog ver van hem of haar afstaat. Zij bepleiten dat organisaties vormen moeten vinden om de instelling weer terug te geven aan burgers en professionals.
Govert Buijs en ik (Henk den Uijl) maken gebruik van het Griekse begrip agape in een pleidooi voor een meer zichtbare rol van ‘publieke liefde’ in het toezicht. Wij werpen de vraag op welke aspecten van zorg buiten ons blikveld blijven als wij zorg beschouwen in termen van (rode of zwarte) cijfers, prestatie-indicatoren, productie of compliance. Beschikken RvT’s nog wel over taal om inhoudelijk over ‘goede zorg’ te spreken? Wij bepleiten een benadering van governance die niet is dichtgetimmerd door de taal van management en productie, maar juist een taal van publieke liefde.
Een bijzonder kijkje in het functioneren van een Raad van Toezicht is te vinden in de bijdrage van Sharon van de Veerdonk. Zij was in de gelegenheid om een observatiestudie te doen, in combinatie met interviews. In de loop van het onderzoek deden zich spanningen voor tussen bestuurders en toezichthouders in het kader van fusieperikelen. De emoties lopen hoog op. De auteur beschrijft hoe mensen in een maalstroom terechtkomen, waarbij het proces het wint van de inhoud en een door emotie gestuurde dynamiek leidt tot formalistische op- stellingen die averechts werken. Zij laat zien hoe weinig het oplevert om een beroep op regels te doen en hoe belangrijk het is om te beschikken over de juiste competenties om de situatie te lezen en tegemoet te treden.
Als redacteuren gaan we in de slotbeschouwing in op de verschillende benaderingen, en stellen een integrale wijze van denken voor om de praktijk van toezicht beter te begrijpen, en het te kunnen verbeteren. We stellen dat Raden van Toezicht op een tweesprong staan: of de maatschappelijke rol wordt beter ingevuld, of ze maken zichzelf irrelevant.
Henk den Uijl is actief betrokken bij de Nederlandse Vereniging voor Toezichthouders in Zorg en Welzijn (NVTZ), en lid van de Wetenschappelijke Adviesraad van deze vereniging. Hij is een van de redacteurs van Zorg voor Toezicht. Den Uijl is verder promovendus en docent filosofie aan de VU.
