Veel bestuurders, managers, medewerkers en adviseurs voelen zich enigszins onbehaaglijk wanneer zij staan voor de aanpak van een complex vraagstuk, zoals de energietransitie of de transformatie van de zorg en het sociaal domein, of het veranderen van de organisatie in een proactieve, wendbare organisatie.
Het ongemak zit vaak in de samenwerking met anderen die nodig is, dwars door de organisatie heen en soms ook met partners buiten de organisatie. Hoe ga je om met die spaghetti van mensen en partijen, met haast onontwarbare kluwens van belangen, waar iedereen zich graag in vastbijt? Conflicten en stagnatie liggen snel op de loer. Het willen teruggrijpen op een ‘command and control’-stijl, met schijnbaar veilige (verander)plannen en vooraf gedefinieerde resultaten, is begrijpelijk maar naïef. Ze werken niet in complexe situaties. Belangen zijn normale sociale krachten, die niet verdwijnen door top down sturing.
In ons boek Hoe richt je een zwerm? laten we zien dat complexe vraagstukken om een andere mindset, om een andere vorm van leiderschap vragen. Leiderschap waarin je risico durft te lopen door alle betrokken partijen, ieder met zijn eigen belangen, wensen en ambities op een gelijkwaardige wijze in het proces te betrekken en waarbij je ruimte durft te geven aan het oeroude zelfoplossend vermogen van mensen.
Over hoe je aan dit leiderschap invulling kunt geven en hoe je met diversiteit als bron van vernieuwing kunt werken, gaat ons boek. De titel bevat eigenlijk een paradox. Door het leiderschap voor het proces op je te nemen, creëer je voor alle betrokkenen de gelegenheid om in een veilige omgeving mee te gaan zwermen: een zelforganiserend proces. De zwerm bepaalt haar eigen richting, waar subzwermen weer binnen bewegen, ieder op zijn eigen manier, maar wel met een gezamenlijk wenkend toekomstperspectief voor ogen. Vogels in een zwerm voelen zich tot elkaar aangetrokken, maar je kunt hen niet richten. Een zwerm organiseert en richt zichzelf, daarbinnen bepaalt iedereen zijn eigen positie.
Hoe je ieders positie herkent en hoe je daar bij complexe vraagstukken mee om kunt gaan, leggen we uit aan hand van de vier kamers van verandering. Daarnaast werken we een aantal onderling aanvullende en elkaar versterkende basisprincipes uit, waaronder mensen productief willen samenwerken. Zelfs met mensen waarvan ze dat van te voren nooit hadden verwacht.
Aan de hand van deze basisprincipes doorlopen we in het boek het hele proces waarmee je op een relatief eenvoudige wijze complexe vraagstukken effectief aan kunt pakken. Dat doen we mede aan de hand van concrete voorbeelden en praktijkervaringen. Je vindt praktische tips en concrete aanwijzingen wat je gedurende het proces en in specifieke situaties te doen staat, zoals: Hoe kom je erachter wie er allemaal bij het vraagstuk betrokken zijn? Hoe krijg je iedereen bij elkaar en focus in het proces? Hoe organiseer je productieve ontmoetingen tussen al die betrokken partijen die als vliegwiel in het proces gaan werken? Hoe zorg je als de zwerm eenmaal is gaan bewegen dat deze ook in beweging blijft?
We laten ook zien dat het op je nemen van het leiderschap voor het proces een andere mindset, een houding, een ander gedrag van jou en alle andere betrokken partijen vraagt en hoe je daar invulling aan kunt geven. Maar ook wat het betekent voor de rol van adviseurs of begeleiders van dergelijke processen en welk ambacht daarbij hoort. Want ook hun rol is fundamenteel anders. Als we over deze manier van werken vertellen, horen we vaak allerlei ‘ja-maars’. Ook daar schenken we aandacht aan.
Wordt er altijd gezwermd als je het op de beschreven wijze aanpakt? Bij complexe vraagstukken heb je maar weinig zekerheden. Het enige wat je kunt doen is uit je loopgraaf komen, moed tonen, zorgen dat je de juiste condities creëert en er niet mee marchandeert. En dat is hard werken.
Eric Spaans, Gemma van der Ploeg en Rolf Resink (KaapZ) hebben al een groot aantal organisaties geholpen om doorbraken te realiseren bij complexe vraagstukken die stagneerden. Zij schreven er een boek over: Hoe richt je een zwerm? Een eenvoudige aanpak voor complexe vraagstukken.
Over Eric Spaans
Eric Spaans noemt zichzelf al ruim 25 jaar gelegenheidschepper. Als geen ander weet hij de condities en de sfeer te scheppen (én te bewaken!) voor partijen met verschillende belangen om te ontdekken wat hun common ground is en zich te committeren aan de acties die daaruit voortvloeien. Hij begon zijn carrière als journalist en werd later senior adviseur bij Twynstra Gudde. Hij is medeoprichter van KaapZ.
Over Gemma van der Ploeg
Gemma van der Ploeg verbindt al meer dan 25 jaar partijen die denken dat ze niets aan elkaar hebben. Zij stond aan de basis van opzienbarende doorbraken bij complexe vraagstukken in de ruimtelijke ordening. Inmiddels bewijst zij ook in het sociaal domein en de zorg haar toegevoegde waarde. Zij begon haar carrière bij TNO, zette deze voort bij Twynstra Gudde en is medeoprichter van KaapZ.
Over Rolf Resink
Rolf Resink is tekenaar, vormgever en fotograaf. Beeldbepaler. Hij beschouwt, kijkt, luistert en verwerkt wat hij ziet en hoort in beelden. Zo maakt hij de complexiteit inzichtelijk. Zijn getekende verslagen nodigen altijd uit tot een gesprek, omdat de focus niet meer ligt bij de punten en komma’s, maar bij de kern waar het om gaat. Hij begon zijn carrière bij Twynstra Gudde en is medeoprichter van KaapZ.
