Koenen vergelijkt organisaties met hersenen. Niet de omvang van de grijze massa tussen onze oren bepaalt de mate van intelligentie, maar het enorme aantal verbindingen tussen de cellen. Het zijn vooral slimme, lerende organisaties die innovatief en succesvol zijn. Zij bestaan uit verbindingen van netwerken waar op verschillende plaatsen vernieuwing kan ontstaan.
Top-down organisaties proberen nog steeds tevergeefs de neuzen dezelfde kant op te krijgen. Terwijl slimme netwerkorganisaties juist gebaat zijn bij een diversiteit aan neuzen die bij voorkeur verschillende kanten op staan.
Het Atomium in Brussel – een 150 miljard keer vergroot ijzerkristal – gebouwd voor de Wereldtentoonstelling van 1958 is voor de auteur een treffende metafoor voor een organisch geheel. In zijn visie is een organisatie een samenwerkingsverband van mensen die willen creëren.
De focus ligt op verbindingen, verschillen en relaties en niet op structuren, procedures en een enkelvoudige cultuur. Atomiumdenken gaat over het verbinden van onafhankelijke onderdelen en mensen. Over het accepteren van de wrijving en weerstand die hieruit volgt en hoe hiermee om te gaan. Er is wel structuur en ordening, maar die is organisch, zelforganiserend en rond; niet opgelegd en vierkant.
Koenen pleit voor een manier van organiseren naar de menselijke maat, die denkkracht uitdaagt en stimuleert, waardoor een zelflerend systeem ontstaat waarin mensen gaan doen wat zij weten. De auteur gebruikt gedachtegoed van filosofen en sociologen om samen met de lezer los te komen van verstarde opvattingen over organiseren.
In piramidale organisaties structureren wij met logica en vervolgens proberen we daarin iets sociaals te creëren. Probeer dat thuis maar eens! Regellogica in de vorm van competentieprofielen, functiegebouwen, prestatie-indicatoren en functioneringsgesprekken is feitelijk een uiting van ons onvermogen om het met elkaar op te lossen.
De atomiumorganisatie is geen nieuwe structuur, maar een organiserend proces dat een bewegende orde schept. De uitdaging is een proces te organiseren om te kijken naar de ontwikkelingen om ons heen, die te interpreteren met een divers samengestelde groep en ze al werkend te onderzoeken en ervan te leren. De Atomiumorganisatie is een organiserende gemeenschap waarin verschillen mogen bestaan en waarin persoonlijke verbindingen tussen buiten- en binnenwereld en in de binnenwereld onderling de kracht van de organisatie vormen.
Eric Koenen gebruikt beelden, metaforen, inzichten en dualiteiten die de lezer dwingen tot reflectie op de organisatie waar hij werkt. Is die geschikt voor de moderne tijd? Wat moet er veranderen, wil hij daar blijven werken? Wat kan hij zelf doen om die verandering een handje te helpen? De antwoorden staan niet in het boek, die zitten in de lezer zelf. Dat is de kracht van 'De Atomiumorganisatie'.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
