We zijn God niet - ‘Prettig en nuttig’

Volgens de auteurs van We zijn God niet moet de behandelaar zich niet als een alwetende God opstellen, maar samen met de hulpvrager op zoek gaan naar wat hem of haar helpt. De behandelingsrelatie moet vooral gelijkwaardiger worden, vinden beide auteurs.

Normaal gesproken begin ik niet met het einde van het boek, maar in het geval van dit boek wel. En dat is kritiek en compliment verpakt in één. Achterin het boek vind je namelijk een korte persoonlijke biografie van beide auteurs, waarin zij hun ervaringen op persoonlijk en professioneel vlak delen. Ze maken hierin duidelijk maken wat hun persoonlijke drijfveren voor dit boek en het willen veranderen van de psychiatrische zorg zijn. Ik vind het zelf op mijn beurt jammer, dat ze dit pas achterin het boek doen. Ik zou dit leuke en waardevolle achtergrondinformatie hebben gevonden bij het lezen van dit boek. Van mij hadden de beide auteurs zich juist voor in het boek zo mogen introduceren.

Co-creatie

Goed, terug naar het boek. De vormgeving is helder en prettig, met een ruime bladspiegel en een turquoise steunkleur en illustraties van Myrrhe van Spronsen. De hoofdtekst van het boek is van beide auteurs, maar er zijn ook bijdragen van andere vakgenoten en ervaringsdeskundigen te vinden, die zich bezighouden met mentale gezondheid. Die zijn duidelijk onderscheiden door de turquoise pagina's waarin zij vanuit hun eigen kennis hun licht op het wel een wee van de GGZ mogen laten schijnen. Ik vond dat zelf interessant. Soms voegt het een nieuw gezichtspunt toe, soms bevat het ook kritische noten op wat Van Os en Van Spronsen betogen in hun boek. Ik waardeer dat de auteurs die keuze hebben gemaakt. Misschien is dit alvast de co-creatie waarvoor ze in het boek voor pleiten.

Presto

Een simpel idee van die co-creatie is dat als je het niet echt weet, maar er wel veel van afhangt, dan moet je het samen doen. Want we zijn God niet. En dat niet weten wordt uitvoerig toegelicht. Het gaat over dat de ‘psy-wetenschappen’ met hun formulering van ziektebeelden, pathologie en kenmerken niet zo hard zijn, als ze wel willen suggereren. Er wordt een medisch model gesuggereerd, waarbij je het probleem eenduidig vaststelt, een bijbehorende behandeling op de hulpvrager loslaat en presto: de hulpvrager leeft nog lang en gelukkig. Oké ik schrijf het wat tandjes korter door de bocht op dan in het boek gedaan wordt, maar dit is in grote lijnen waar het op neerkomt.

Definitie

Dat is alvast een helder verhaal. Ik moet er wel bij zeggen, dat de schrijfstijl niet voor iedereen heel toegankelijk zal zijn. Regelmatig worden ingewikkelde woorden gebruikt en zinnen die flink wat regels beslaan, zijn ook geen uitzondering. Een ander ding wat ik verwarrend vond is het ‘GEM-model’. De afkorting verwijst naar het Engelse "GEM" als edelsteen, maar staat ook voor het Ecosysteem Mentale Gezondheid, waardoor EMG logischer zou zijn. Ik kom er wel uit, maar ik vind dit gehussel met letters vooral onlogisch en onhandig. GEM wordt gedefinieerd als 'het netwerk dat alle competenties en handelingsperspectieven bij elkaar brengt die nodig zijn om verandering, perspectief en meedoen te faciliteren, dwars door de verschillende contexten van psychisch lijden heen, in een levend en lerend systeem van samenwerking.' Nog niet de meest toegankelijke definitie die vooral ook erg vaag blijft en heel lang is. Dit is wat mij betreft wel tekenend voor de schrijfstijl van dit boek.

Evidence based

De gedachte spreekt me op zich erg aan. Ik ben geen psycholoog of psychiater, maar zie ook dat de diagnosebijbel de DSM, tekortschiet op veel vlakken en er zogenaamd evidence based gewerkt wordt, op basis van bewijsvoering die mager is. De inleidende hoofdstukken van dit boek waren zo bezien een bevestiging van mijn gelijk en het is best prettig als je anderen onderbouwd ziet vertellen, wat je ergens intuïtief al wist, maar nog niet uitvoerig had beargumenteerd of geëxpliciteerd.

De GEM (Ecosysteem Mentale Gezondheid) is dus het vehikel waarbinnen vorm moet worden gegeven aan de co-creatie binnen de GGZ. Dat kan ook buiten de gebaande paden. Het belangrijkst is om de persoon echt te zien en samen vanuit gelijkwaardigheid te zoeken naar wat werkt en wat de hulpvrager helpt. Dat kan binnen de klassieke setting in de spreekkamer van de psycholoog, maar dat kan ook in herstelgroepen, recovery colleges en zelfs, aldus de auteurs, met bijvoorbeeld sjamanen. Ik geef toe dat ik dat ook wel wat ver vind gaan, maar de auteurs hameren erop dat het gaat om het aangaan van een helpend ritueel en de interpersoonlijke relatie, de klik, tussen hulpverlener en hulpvrager. Dat kan op meer manieren dan een op een in de spreekkamer en dat is ook nodig.

Wachtlijsten

Een groot deel van de bevolking heeft namelijk ergens in zijn leven te maken met psychische problemen, de wachtlijsten van de GGZ zijn enorm lang en wat gedaan wordt, werkt niet altijd, omdat zowel de hulpverlener als de patiënt protocollair wordt benaderd op basis van de DSM-diagnose, in plaats van als individu dat vastloopt in het leven. Er zou dus meer gewerkt kunnen worden in kleinere of grotere groepen, meer alternatieve hulpverleners, therapie via internet, al dan niet gecombineerd met persoonlijk contact of via groepen in bijvoorbeeld zogenaamde recovery colleges, waarin mensen met psychische problemen met andere ervaringsdeskundigen hun eigen ervaringen uitwisselen en hoe daarmee om te gaan.

Samen op zoek

Al met al is We zijn God niet een prettig en nuttig boek, dat vooral gelezen zou moeten worden door alle hulpverleners in de GGZ en door beleidsmakers bij de overheid, de GGZ en zorgverzekeraars. De schrijfstijl is niet altijd soepel en toegankelijk, maar bovengenoemde goed opgeleide groepen komen daar wel uit. Een boodschap die ik er vooral uithaal en wil meegeven aan hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg: een houding van samen op zoek gaan en niet weten is gezond. Volgens mij gaat mentale hulp vooral over de ontmoeting van mens tot mens, gezien worden als mens, waarbij de (dubieuze) diagnose vooral op de achtergrond staat. Dat is prettiger voor alle betrokkenen in die therapiesetting.