Manfred Kets de Vries is als hoogleraar Leiderschap verbonden aan het managementinstituut INSEAD (Fontainebleau) en is auteur van een grote hoeveelheid boeken en artikelen. Hij vindt dat, in plaats van ons af te vragen of ons leven ertoe doet, we ons beter kunnen afvragen welke betekenis wij geven aan ons leven. Gezien het mysterie van de dood is volgens hem de homo sapiens gedwongen een ‘zingever’ te worden. Volgens hem 'willen we wanhopig dat ons leven zin heeft (…) en zijn we bereid alles te doen behalve toegeven dat het leven zelf misschien zinloos is.’ Op de vraag naar de relatie tussen geluk en zingeving geeft Kets de Vries als antwoord dat geluk een emotie is die de neiging heeft om in het hier-en-nu te worden ervaren, een tijdelijke ervaring die vervaagt. Zingeving daarentegen heeft een veel bredere reikwijdte, is minder vergankelijk en kan gezien worden als doel op zich, terwijl geluk volgens hem middel is om een doel te bereiken.
Zingeving en dood
Volgens Kets de Vries kunnen zin en dood in meer dan één opzicht worden beschouwd als de twee zijden van dezelfde medaille. In het boek gaat hij in op onderwerpen zoals wat is de dood, waar gaat onze ziel heen als we sterven en waar we vandaan komen als we geboren worden (vragen van Plato) en wat Tolstoi bedoelt als hij het heeft over de leugens rond het sterfbed. De dood confronteert ons, volgens Kets de Vries, met de nietigheid die gepaard kan gaan met gedachten over het einde van ons bestaan. ‘Tegelijkertijd geeft de onvermijdelijkheid van de dood ons leven zin – maar alleen als we dat willen. Dat maakt de dood zowel een vernietiger als een zingever’.
Filosofen en psychologen
In het boek komen de opvattingen van verschillende filosofen, zoals Gilgamesj, Spinoza, Socrates en Nietzsche aan bod over het begrip betekenis, met inbegrip van de ‘betekenis van betekenis.’ Kets de Vries zoekt niet alleen in de filosofie naar een antwoord op de zin van ons bestaan, hij zoekt het ook bij de wetenschap van gedrag en geest: de psychologie. Zingeving hangt in grote mate af van wie wij zijn, en om te weten te komen wie we zijn, is een innerlijke reis naar onszelf nodig. In het boek staan beknopt de opvattingen over de verschillende aanpakken van die ‘reis’ van wetenschappers en therapeuten zoals Freud, Jung, Adler, Frankl of Rogers.
Geesten uit het verleden
In de inleiding zegt Kets de Vries dat hij elk jaar het seminar, de C-suite voor leidinggevenden, organiseert. Een seminar dat leidinggevenden helpt een effectievere en reflectievere leider te worden. Hiervoor is het volgens Kets de Vries nodig dat ze begrijpen hoe de geesten uit hun verleden hun heden beïnvloeden. Het doel van dit seminar is de deelnemers te laten nadenken over de eeuwenoude vraag: Quo Vadis – waar ga je heen? Het boek behandelt de verschillende onderwerpen van dit seminar. Voor de lezer die geen leider is, is de vraag waar je heen gaat net zo relevant en is zijn boek net zo nuttig.
Kets de Vries is niet alleen een belezen wetenschapper en auteur, maar ook een coach, trainer en psychotherapeut. Vanuit het perspectief van de behandelaar en trainer beschrijft hij hier en daar hoe hij omgaat met levensvragen. Kets de Vries introduceert een model met vijf pijlers van ‘zijn’ die van invloed zijn op de manier waarop we betekenis ervaren: erbij horen, doel, competentie, controle en transcendentie. De lezer die wil weten hoe effectief hij omgaat met de vijf dimensies waaruit zingeving bestaat, kan de bij het boek behorende vragenlijst invullen.
Schrijfstijlen
Al lezend moest ik regelmatig denken aan de boeken van de beroemde Amerikaanse Irvin Yalom, een collega van Kets de Vries. Yalom is verbonden aan Stanford Universiteit en is een praktiserend therapeut. Zijn boek ‘Tegen de zon in kijken – doodsangsten en hoe die te overwinnen’ behandelt dezelfde vragen als Kets de Vries. Alle twee baseren zich op dezelfde bronnen maar ze schrijven het echt anders op. Schrijft Kets de Vries cognitief en afstandelijk en meer als wetenschapper, Yalom schrijft vanuit betrokkenheid, metaforisch/beeldend meer als de inlevende therapeut. Het is maar waar je het meest van houdt. Wat de twee auteurs ondermeer delen is de opvatting dat het leven van nature willekeurig en betekenisloos is: mensen hebben de verantwoordelijkheid om hun eigen betekenis te creëren.
Structuur
Kets de Vries had mij geholpen als hij iets meer zichtbare structuur in zijn boek had geboden. Met wat goede wil is er best een structuur in het boek te vinden; zo introduceert hij aan het einde van elk hoofdstuk losjes het komende hoofdstuk. Kets de Vries doet niet aan inleidingen en samenvattingen of aan andere ingrepen die het de lezer makkelijk maken om zijn weg te vinden in zijn boek. Verder ontbreekt er een index of namenregister, zodat snel iets opzoeken er niet in zit. Met de verwijzingen naar de bronnen van zijn vele citaten zit het wel goed, deze staan daar waar nodig onder aan de pagina.
Qua Vadis? Helpt mensen die op zoek zijn naar handvatten bij het nadenken over doodsangst, religie en de innerlijke reis die je moet maken om antwoorden te vinden naar de zin van het bestaan. Hij herinnert ons eraan dat geen enkele religie of religieuze leider ons zomaar betekenis kan geven. Uiteindelijk moeten we volgens hem voor onszelf betekenis creëren. Alleen wij zelf kunnen ervoor zorgen dat ons leven zinvol en bevredigend is. Het lukt Manfred Kets de Vries in dit boek complexe vraagstukken vanuit een groot aantal verschillende invalshoeken toegankelijk te behandelen. Zoals beloofd geeft het boek stof tot nadenken.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
