Het boek opent met de beschrijving van de persoon Albert Plesman. We vernemen dat deze eerste directeur van de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij voor Nederland en Koloniën een harde werker was, over niet veel tact beschikte maar er alles aan deed om de KLM te laten groeien. Als lezer worden we ons snel bewust van de terugkerende patronen: een KLM die vanaf de jaren ‘30 van de vorige eeuw wil groeien en een overheid die steeds voor de kosten opdraait. Interessant daarin is dat diezelfde overheid steeds andere redenen aanvoert om geld vrij te maken voor de KLM. In het ene geval is het dat de KLM een bedrijf is van nationaal belang, of vanwege de werkgelegenheid maar ook dat de KLM de nationale trots is en als een voortzetting van de VOC gezien moet worden. Het is dit punt waar Plesman vaak op hamerde: de KLM als opvolger van de VOC. Om die reden liet hij in het hele land affiches ophangen van de Vliegende Hollander. Het mythische VOC schip met als opschrift ‘Een legende, thans realiteit’. Het blijken grote woorden die op geen enkel moment worden waargemaakt.
Andere ogen
Dan zou je denken dat de overheid dat ook ziet en op een gegeven ogenblik de KLM met andere ogen gaat bekijken. Maar dat gebeurt dus niet, van meet af aan niet. Joosten stelt zich dan ook de vraag: Voor wie doen we dit allemaal? Dat antwoord krijgen we niet te lezen en dat geeft ook niet. Als lezer weten we genoeg, maar tegelijkertijd vallen we van de ene in de andere verbazing. De auteur stelt vooral vragen en neemt zijn lezer mee op reis langs de vastgeroeste patronen en fixed mindsets van bestuurders en politici. Dat ze daarmee de waarheid geweld aan moeten doen, een leugentje om bestwil moeten vertellen, informatie achterhouden of zo laat mogelijk informatie presenteren, hoort daar allemaal bij. En ze komen er ook mee weg. Enkele miljarden aan belastinggeld worden zo verspild.
Silver bullet
De situatie van de KLM – en in zekere mate ook van Schiphol – doet denken aan de gaswinning in Groningen. Een hopeloos falende overheid die van alles belooft maar at the end of the day keurig voor alle kosten opdraait. De gaswinning en de casus KLM hebben nog iets gemeen: ze gaan beide over zeer complexe problemen die niet meer door één silver bullet zijn op te lossen. Toch worden de oplossingen telkenmale gezocht in het licht van groei en economie.
Sociale bril
Joosten beschrijft heel verhalend hoe de KLM dat tussen het laken en het servet valt, toch weet te groeien. Het heeft te maken met Schiphol dat een doorvoerhaven wordt, een mainport, maar geen eindbestemming is voor reizigers, zowel heen als terug. De gevolgen zijn stevig en worden zelfs momenteel als pijnlijk ervaren. Het aantal passagiers stijgt in de afgelopen jaren maar het aantal fte’s op zowel Schiphol als de KLM blijft hetzelfde. Joosten kijkt gelukkig niet alleen met een economische bril naar dit bedrijf, maar ook met een sociale bril. Ook hier zijn de nodige kanttekeningen te plaatsen. Schokkend is te vernemen dat de piloten ten tijde van de crises door hun vakbond VNV zeer goed beschermd worden. Weliswaar leveren ze 20% salaris in, maar ze zijn nog steeds de best betaalde piloten ter wereld. Daarnaast kregen ze allerlei compenserende maatregelen voor het verlies dat ze leden, zoals gratis reizen in de Businessclass. Voor het grondpersoneel is dat duidelijk anders: hard werken voor een schamel loon met gigantisch veel marktpartijen als concurrent. De auteur vraagt zich hier af: is steun aan de KLM wel de meest effectieve manier om laaggeschoolde werknemers een fatsoenlijk bestaan te laten opbouwen? De vraag stellen is haar beantwoorden.
Klimaat
Het is waar: de KLM heeft met veel crises te maken gehad. Maar het is ook waar dat het bedrijf er niet tegen opgewassen lijkt om zich aan te passen. Steeds moet het zijn hand ophouden bij de overheid. Na Corona kwam er een nog grotere crisis: de huidige klimaatcrisis die morgen en volgende week niet is opgelost. Joosten beschrijft heel helder dat wat de KLM op dit vlak doet bij lange na onvoldoende is. Feit is dat de KLM Nederlands grootste vervuiler zou zijn... als de uitstoot van de KLM meegeteld zou worden. Maar dat gebeurt echter niet. In een mooie epiloog laat de auteur zijn licht nog een keer schijnen over de KLM in relatie tot het klimaat. Het gaat niet alleen over CO2 uitstoot maar vooral over zelfbeeld. In Nederland (lees: politici en bestuurders van de KLM) zijn we gaan geloven dat we niet zonder dit bedrijf kunnen. Blijkbaar is er een nieuwe crisis nodig om dit besef bij te brengen.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
