Van der Deijl en Dubbink hebben hun boek Ethisch zakendoen gebaseerd op hun jarenlange ervaring in het lesgeven aan met name de Tilburg University. In het eerste hoofdstuk definiëren ze de sleutelbegrippen filosofie, ethiek en bedrijfsethiek. Als ander woord voor ethiek hanteren de auteurs de term moraliteit. De auteurs maken onderscheid tussen de fundamentele bedrijfsethiek - wat is de grond van moraliteit in het bedrijfsleven, wat is het nut van moraliteit - en normatieve bedrijfsethiek, waarbij het gaat om praktische vragen als: wanneer is reclame misleiding, zijn topsalarissen van CEO’s moreel te rechtvaardigen?
Filosofie
Filosofie is door de auteurs gedefinieerd als het nadenken over het menselijk vermogen om na te denken en hoe dat vermogen tot nadenken zelf ons bestaan of onze visie op de dingen bepaalt. De lezers worden meegenomen in soms lastige discussies, zoals het onderscheid tussen handelen in vrijheid en vrijwillig handelen, de vraag of je het goede kunt doen uit eigen belang, het verschil tussen cultuurrelativisme en respect voor culturen, het verschil tussen morele en persoonlijke verantwoordelijkheid en de moeilijkheid om private kwesties van publieke kwesties te scheiden.
Fraai palet
Van der Deijl en Dubbink nodigden 9 auteurs uit voor het schrijven van 9 van de 16 hoofdstukken. En dit levert een fraai palet aan ethische inzichten in dagelijkse dilemma’s. Zo komen onderwerpen voorbij als rechtvaardigheid op de werkvloer, discriminatie, privacy en internetdiensten, en verantwoordelijkheid van bedrijven voor mensenrechten. Een heldere uiteenzetting vond ik die over excuses als verontschuldiging, als rechtvaardiging of als erkenning van foutief handelen. Uiteraard komt ook het vraagstuk van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen aan de orde, met een heldere uiteenzetting van de beide tegengestelde doctrines: de verantwoordelijkheid van ondernemingen beperkt zich tot de regels en principes die nodig zijn voor de continuïteit van de onderneming, de zgn. Homann-Friedman-doctrine, en de mvo-doctrine die stelt dat bedrijven een verantwoordelijkheid hebben die verder gaat dan een minimale marktmoraal en waarbij marktpartijen ook bepaalde collectieve en publieke taken op zich moeten nemen.
Drie principes
Boeiend vond ik het onderscheiden van de drie principes die bedrijfsethici hanteren: het Libertarische principe (keuzevrijheid), het bedrijfseconomisch principe (zoveel mogelijk nut voor het bedrijf) en het verdienste principe (passend bij inspanning van het individu). Geïllustreerd met drie voorbeelden: het aannemen van sollicitanten, het vaststellen van salarissen, de morele juistheid van supersalarissen en je hoort de discussies zo voorbijkomen.
Herkenbare casussen
Alle auteurs bespreken steeds op heldere wijze aan de hand van herkenbare casussen allerlei problematiek die met behulp van de ethische invalshoek vaak meer aspecten hebben dan waar je op het eerste gezicht aan denkt. Onderwerpen als gelijke behandeling en vrouwenquotum, reclame en ethiek, de dubbele loyaliteit van professionals en belastingontwijking als moreel vraagstuk, worden telkens vanuit verschillende ethische invalshoeken bekeken.
Handvatten
De auteurs laten telkens zien dat er geen eenvoudige oplossingen zijn en dat de concepten en argumenten die zij aanreiken belangrijke handvatten kunnen zijn om vraagstukken beter te begrijpen. Zo gezien is dit boek een uitstekend leerboek voor studenten economie, management en bedrijfskunde. Maar niet zo zeer als zelfstudieboek, want volgens mij is begeleiding van een filosofiedocent van grote meerwaarde. Ook voor professionals in de praktijk is Ethisch zakendoen volgens mij een waardevol boek.
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.