In de loop van de geschiedenis zijn we in het Westen overtuigd geraakt dat we naast ledematen beschikken over een rationeel en autonoom zelf. De ontwikkelingen in de psychologie en de steeds verdergaande individualisering zijn hier debet aan. Onze binnenwereld bestaat uit onze gedachten, gevoelens, verlangens, doelen en potentieel. De buitenwereld is datgene waartoe we ons moeten verhouden. Voor wat er in ons gebeurt, hebben we veel taal ontwikkeld. Maar voor wat er tussen ons als mensen gebeurt, hebben we nauwelijks woorden. Terwijl in de huidige complexe en dynamische wereld om ons heen relaties, interactie en betekenisgeving steeds belangrijker worden. Marijke Spanjersberg ontwikkelt in haar boek een nieuwe taal: Tussentaal.
Internaliseren
De auteur heeft een ongemakkelijk verhouding met het internaliserende discours dat ervan uitgaat dat we vooral naar binnen moeten kijken om de wereld om ons heen te begrijpen. In het eerste deel van haar boek onderzoekt ze die verhouding. Spanjersberg laat zien hoe het internaliserende denken in elkaar zit. De basisaanname is dat wat we niet kunnen zien meer waar is dan wat we wel kunnen zien. Daar is een stevige zelfverbeteringscultuur uit voortgekomen met bijbehorende zoektocht naar het ware zelf. We moeten onze diepere lagen verkennen en als we die doorzien, komen duurzame oplossingen naar boven. Oplossingen die niet uit ons diepte-inzicht komen, zijn oppervlakkig en moeten we wantrouwen. Bij die zoektocht hebben we de blik van de ander nodig, die beter weet wat er zich in onszelf afspeelt dan wijzelf. Deze aannames zijn stevig verankerd in onze maatschappij, ook al zijn ze wetenschappelijk gezien twijfelachtig.
Vocabulaire
Het tweede deel van Tussentaal verwoordt de zoektocht naar een vocabulaire voor wat zich tussen mensen afspeelt. Om uitdrukking te geven aan iets ongrijpbaars en wat ‘tussen de regels staat’. Het tussenwoord laat ons heen en weer bewegen tussen het een en het ander. Het ordent wanorde en verbindt tegenstellingen. Tussentaal geeft uitdrukking aan wat er tussen mensen heen en weer gaat en mag zich niet inlaten met de binnenkant van mensen. Spanjersberg behandelt drie soorten tussentaal. Zes vormen van spelen met taal, Twee vormen van beeldtaal die met visuele sjablonen de tussenruimte in beeld brengt, en ten slotte spelregeltaal.
Robuuste context
Het slothoofdstuk is een brief van de auteur aan de lezer waarin ze samenvat wat ze gevonden heeft. Tussentaal bevindt zich in de robuuste context van individualiserend denken. We zitten er middenin, alles is een kwestie van competentie en persoonlijkheid en we moeten aan onszelf werken om een probleem op te lossen. De centrale gedachte is dat we niet kijken in mensen, maar tussen mensen en we doen het met wat we kunnen zien en horen. Thuisbasis van het tussentaals is systeemdenken: het domein waarin de relatie vanuit alle mogelijke invalshoeken wordt onderzocht en geconceptualiseerd. Daarbij is er meer aandacht voor processen en interactiestructuren dan voor inhoud en meer aandacht voor het hier en nu dan voor het verleden. Tussentaal is niet veeleisend. De basisregel is: niet in …maar tussen… en verder zijn er geen randvoorwaarden. We doen het gewoon met wat er is. Tussentaal is mild activistisch want ze creëert een spandoek, een oppervlakte waarop tussentaal zichtbaar wordt en ze is een vorm van verzet tegen de binnentaal.
Relationele wezens
Marijke Spanjersberg gelooft er niet in dat de ander haar moet kunnen doorzien om goed samen te kunnen werken. We hebben elkaars diepte niet nodig omdat we veel meer op elkaar lijken dan dat we van elkaar verschillen. Door te werken aan erkenning, duidelijkheid, ruimte, gezamenlijkheid en eerlijkheid. We hebben elkaar vooral nodig. We zijn relationele wezens, ons gedrag is in hoge mate wederkerig en van buitenaf is er geen beter weten over wat er zich in de ander afspeelt. Een mooie boodschap voor deze tijd toch?
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
