Kennis en vernieuwing zijn vitaal geworden om concurrentievoordeel te behalen in vrijwel elke tak van industrie. Daarvoor is een werkomgeving nodig waar werknemers het gevoel hebben dat ze hun kennis kunnen delen met als direct gevolg dat zij beter tot hun recht komen en organisaties succes hebben.
Psychologische veiligheid is het sleutelbegrip waar het allemaal om draait in De onbevreesde organisatie van Amy Edmondson. Dit begrip is in ruime zin te definiëren als een klimaat waarin werknemers zich op hun gemak voelen als ze zich uiten en zichzelf zijn. Maar, hoe bouw je een ‘angstvrije organisatie? Bij haar onderzoek in de afgelopen twintig jaar heeft Edmondson aangetoond dat een factor die zij psychologische veiligheid noemt, mede een verklaring vormt voor verschillen in prestaties op werkplekken als ziekenhuizen, fabrieken, scholen en overheidsinstellingen. Psychologische veiligheid betekent niet: aardig voor elkaar zijn, is geen persoonlijkheidskenmerk, is ook geen ander woord voor vertrouwen. Psychologische veiligheid vormt daarentegen wel het podium voor een eerlijker, uitdagender, meer op samenwerking berustende en daarmee ook effectievere werkomgeving.
De auteur ontwikkelde een betrouwbaar meetinstrument om psychologische veiligheid in organisaties kwalitatief te onderzoeken en te scoren. Ze komt daarvoor met zeven stellingen waarop respondenten moeten aangeven in hoeverre ze het ermee eens zijn: van helemaal eens tot helemaal oneens.
Psychologische veiligheid ontbreekt maar al te vaak in veel hedendaagse organisaties. En daar geeft Edmondson in haar boek talrijke voorbeelden van (o.a. Volkswagen, Nokia, NASA, Boeing). Een gebrek aan psychologische veiligheid kan een illusie van succes creëren, dat uiteindelijk zelfs kan omslaan in een ernstig falen van een bedrijf.
Bovenmatig vertrouwen in gezag is een risicofactor voor psychologische veiligheid, evenzo een bedrijfscultuur van stilte waar werknemers zich niet durven uitspreken. Op onbevreesde of liever gezegd ‘angstvrije' werkplekken is de kans veel kleiner dat werknemers ervan afzien om waardevolle informatie, inzichten of vragen door te geven en is de kans veel groter dat bestuurders luisteren in plaats van dat ze slecht nieuws of vroege waarschuwingen van tafel vegen. Maak openhartigheid, heldere, directe communicatie tot realiteit op de werkvloer omdat dit voordelen kan opleveren voor creativiteit, leerprocessen en innovatie. Leidinggevenden die zich kwetsbaar opstellen en bereid zijn om ‘ik weet het niet' te zeggen, spelen een verrassend sterke rol in het bevorderen van de betrokkenheid van de werknemers.
De vraag is hoe creëer je een onbevreesde organisatie met een hoog niveau van psychologische veiligheid? Het is niet eenvoudig om psychologische veiligheid te implementeren waar deze ontbreekt. Het is de verantwoordelijkheid van leidinggevenden op alle hiërarchische niveaus van een organisatie. Die moeten drie aan elkaar gerelateerde activiteiten stapsgewijs bij herhaling uitvoeren.
Dat begint met de weg bereiden (creëer kader voor het werk, benadruk het doel), uitnodigen tot participatie (toon nederigheid in situaties, stel vragen, breng structuur aan en zet processen in gang) en productief reageren (uit je waardering, voorkom stigmatiseren van mislukkingen, bestraf duidelijke schendingen). Het creëren en handhaven van psychologische veiligheid in een organisatie is een continu proces van kleine en grote correcties die bijdragen aan de voorwaartse gang.
Interessant is Edmondson's opvatting dat klokkenluiden geen afspiegeling is van psychologische veiligheid, eerder een indicatie is van de afwezigheid ervan. In organisaties waar psychologische veiligheid tot het DNA behoort, zou klokkenluiden onnodig moeten zijn, omdat werknemers hun zorg kunnen uiten, er naar hen wordt geluisterd en er over hun zorg wordt nagedacht.
Ten slotte, met dit boek zet Amy Edmondson het begrip psychologische veiligheid binnen organisaties en teams helder op de kaart. De onbevreesde organisatie is een interessant boek Het is degelijk onderbouwd met onderzoek en wetenschappelijke literatuur. Bovendien bevat het veel praktische tips. Het is een ‘must-have' voor iedere leidinggevende.
Over Louis Thorig
Louis Thörig is verbonden als master- en bachelorthesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam. Hij was tot 1 augustus 2011 werkzaam als global communications manager op het hoofdkantoor van IOI-Loders Croklaan (www.croklaan.com) in Wormerveer. Hij heeft zijn MBA behaald bij Business School Nederland, de Action Learning MBA.
