Menselijk gedrag laat zich moeilijk op de plattegrond uittekenen, maar kan, zoals recentelijk in Utrecht met een 'coronaproef evenement' gebeurde, gericht op bepaalde thema's en randvoorwaarden middels een lab getest worden. Deze tests waarbij overheden samenwerken met bedrijven en burgers, en waarbij kennisinstellingen vaak de 'testopstelling' bedenken, noemen we lokale labs of fieldlabs. Ze hebben twee dingen gemeen: ze gebeuren in co-creatie tussen alle betrokkenen, en ze richten zich op oplossingen die passen bij gebruikers. In het voorbeeld Utrecht zijn dat congresgangers.
We hebben drie jaar lang, tussen begin 2018 en eind 2020, 22 lokale labs opgezet en begeleid. Deze labs waren gericht op de vernieuwing van de retailsector en de situatie van de 'kleine' winkelier, die in zijn bestaan is bedreigd; niet pas sinds corona, al eerder door digitalisering en veranderend consumentengedrag. Omdat de microretailer meer dan 60% van het winkelvastgoedbestand in Nederlandse binnensteden inneemt moeten ook deze nieuwe oplossingen vinden voor leefbaarheid en sociale structuur. Zo gezien vormt de retail zoals andere 'grote' vragen als bijvoorbeeld onze vervuilende en ongezonde voedselsystemen een 'wicked problem'. Het doel van de verschillende Future-Proof Retail labs was het om samen met alle lokaal betrokkenen uit te vinden in welke businessmodellen, technologieën en samenwerkingen de retailer en de binnensteden een nieuwe toekomst kunnen vinden.
Het boek Innoveren met Labs verzamelt onze lessons learned. Tijdens het doen zetten we namelijk zeven praktische stappen met elkaar. Deze zeven stappen hebben we bondig in het boek beschreven. Samen met de verhalen van velen die mee hebben gedaan. Zodoende is een routekaart ontstaan die ook voor labs in andere contexten dan de retail gebruikt kan worden. We hebben een labperiode meer en meer als een soort expeditie ervaren. Een zoektocht, ook al gebruik je een kaart, om met elkaar nieuwe mogelijkheden te vinden. Een reis waarbij je niet alleen ergens komt, maar vooral ook jezelf en je reisgenoten beter leert kennen. Waarbij je in het beste geval zoveel vertrouwen opdoet in elkaar dat geheel nieuwe gebieden veroverd kunnen worden.
Concreet betekende dat bij voorbeeld, dat een geplande pop-up store met winkeltechnologie niet doorging. In plaats daarvan ontstond een lab formule als een route tussen verschillende deelnemende winkels waar technologie getest en geruild werd. Voor de klant was deze winkelroute veel spannender dan maar één winkel te bezoeken, een heuse innovatieroute met virtual reality en robots. Of er ontstond tijdens het bedenken van gemeenschappelijke logistiek voor duurzamer werken het idee van corporatief bezit van zonnepanelen. Wat we hiermee willen zeggen is dat een lokaal lab niet een lineair pad naar één oplossing is, maar een proces waarin gefaald mag worden en waarin ook toeval een rol speelt.
Hbo en mbo studenten hebben een bijzondere rol gespeeld in onze labs. Ze ondersteunden de retailers bij hun experimenten en functioneerden door hun verfrissende perspectief vaak als een soort disruptor. Door hen kon de retailer andere toekomsten zien. Het boek vertelt hoe we studenten hebben ingezet en welke ontwerpbesluiten en skillsonderzoeken voor het lableren nodig waren (Deel A). Verder reikt het een aantal tools aan, activerende werkvormen. Het betrekken van de gebruiker, in ons geval de retailer, maar elders ook de boer of de werkeloze, de overgewichtige of de 'nieuwe' oudere, is heel belangrijk! Innoveren met Labs inspireert om dit te doen.
En wat als het lab erop zit? Dan pak je alles weer in? Als het goed is wel, maar niet zonder de oplossingen en nieuwe mogelijkheden achter te laten bij de betrokkenen en hun organisaties. Door met hen te werken aan het verankeren van het nieuwe in dat 'wat is'. Zodat lokale labs ook duurzaam kunnen zorgen voor verandering.
Over Anja Overdiek
Anja Overdiek – is associate lector Designing Value Networks bij De Haagse Hogeschool en lector Cybersocial Design bij Hogeschool Rotterdam. Zij was programmaleider en hoofdonderzoeker bij Future-Proof Labs en mede-oprichter van het Expertisenetwerk Systemisch Co-design (ESC).
Over Heleen Geerts
Heleen Geerts – is docentonderzoeker bij De Haagse Hogeschool, practor Retail (in oprichting) van het MBO Rijnland en ROC Mondriaan en mede-initiator van de Retail Innovatie & Experience Campus Leidschendam-Voorburg. Zij was projectmanager bij Future-Proof Retail.
Over Christine De Lille
Door haar promotieonderzoek over Design binnen het MKB focust Christine De Lille op innoveren binnen contexten zoals de maakindustrie, textiel, luchtvaart, duurzaamheid en retail waar meerdere organisaties met elkaar moeten samen werken.