‘Voor zichtbaarheid heb je een gezond ego nodig’

Waarom is een boek over authentiek leiderschap voor vrouwen nodig?

Jolanda en ik zouden ons als trainer en coach voor ambitieuze vrouwen het liefst overbodig maken, maar in de praktijk merken we helaas dat we nog steeds heel hard nodig zijn. Dus dat dit boek nodig is, was eigenlijk een no-brainer. Het blijkt ook uit diverse onderzoeken. Zo vind je in het bedrijfsleven, in de politiek en in bijna alle andere sectoren minder vrouwen dan mannen op invloedrijke posities. Ook krijgen vrouwen minder promotiekansen dan mannen, omdat hun potentieel wordt onderschat. Daarbij helpt het niet mee dat vrouwen zichzelf systematisch onderschatten, terwijl mannen juist eerder geneigd zijn zichzelf te overschatten. En zo kan ik nog wel even doorgaan.

Je kunt dit alles heel oneerlijk vinden en heel boos en verdrietig worden, maar daar schiet je niks mee op. Dit is nou eenmaal de situatie: hoe kunnen we dit veranderen? Daar gaat het om. Vandaar geen ‘boehoe wat zijn we zielig-boek’, maar een praktisch boek vol inzichten waar je rekening mee moet houden om het strategische spel binnen organisaties te begrijpen en mee te spelen.

Van macht naar kracht dus…

Inderdaad, met behulp van een stappenplan gebaseerd op basis van het model van de Amerikaanse auteur Janet Hagberg. We werken hier al jaren mee, zijn er allebei enorm enthousiast over en merken in de praktijk dat het als een malle werkt om organisatiedynamiek te begrijpen, volgende stappen in je carrière te verkennen en jezelf als leider te ontwikkelen. Wij hebben dit met veel respect voor de auteur naar het hier en nu vertaald. Het is namelijk een model uit 1984 en erg Amerikaans, maar dus nog steeds ongelooflijk herkenbaar.

Waarom werkt dit model zo goed?

Omdat het uitgaat van een glasheldere logica: van voorwaarden die je nodig hebt om je missie waar te kunnen maken, om een voorbeeld in de wereld te zijn en als rolmodel je positie in te nemen. Dat hoeft helemaal niet in een topfunctie of als CEO. Het gaat echt om: hoe kom jij het beste tot je recht? Dat is eigenlijk de vraag. Hagberg legt dit in zes stappen uit, en we hebben er een zevende stap aan toegevoegd.

Waarom die zevende stap?

Wij merkten dat als je eenmaal bij stap zes een rolmodel bent geworden, je alles voor elkaar hebt en je podium hebt gepakt, dat er nog één stap mistte. Want shit happens – dat is het leven - maar wat doe je dan? Dan heb je veerkracht nodig: de zevende stap dus. Het leert je vanuit een helikopterview te kijken: wat gebeurt hier nou eigenlijk en hoe ga ik daarmee om? Dat kan in elke stap, maar in stap zeven heb je de hele gereedschapskist aan nodige tools verzameld om een authentiek leider te zijn. Dan is veerkracht een nuttige toevoeging waardoor je echt strategisch kunt kijken welke stap je nodig hebt om vervolgens weer verder te komen. Ben je bijvoorbeeld weer de leerling, moet je ‘terug naar start’ en bij stap één beginnen - de kracht van leerlingschap? In die oriënterende, eerste fase leer je: hoe werkt het hier? Daarbij mag je hulp vragen. Bijvoorbeeld als je begint aan een nieuwe fase in je loopbaan.

Het kan ook dat je erachter komt dat het rammelt bij je bondgenootschappen – stap 2. Dat je denkt dat je een goed netwerk met goede bondgenoten hebt, maar er bij tegenslag achter komt dat je daar eigenlijk niks aan hebt. Het kan ook misgaan omdat je niet zichtbaar genoeg bent: de derde stap, ook meteen de moeilijkste voor vrouwen.

Hoe komt dat?

Zichtbaarheid bij vrouwen: daar vinden mensen altijd wat van. Als jij je als vrouw groot maakt en laat weten wat je kunt en wilt, dan ben je al snel de bitch. Maar als je het klein maakt en er bescheiden over doet, dan ben je wel lief, maar maak je geen verschil. En dat klein maken is ons aangeleerd. Letterlijk. Ik stel tijdens trainingen weleens voor: sla je benen over elkaar op de mannenmanier. Mannen en vrouwen gaan dan direct breed zitten, met de knieën zo ver mogelijk uit elkaar. Als ik zeg: sla je benen over elkaar op de vrouwenmanier, dan weet iedereen ook meteen: knieën over elkaar, en jezelf zo smal mogelijk maken. Een klein, maar veelzeggend voorbeeld dat symbool staat voor zoveel meer. Namelijk de sociale norm: wees als vrouw maar liever bescheiden. Doe je dat niet, dan vinden mensen daar wat van. Dat zit zo diep in onze systemen. Jolanda en ik zijn dan ook geen voorstander van fix the women, maar fix the system.

Jullie schrijven ook: voor zichtbaarheid heb je een gezonde mate van ego nodig, vertel!

Als coach merken we hoe negatief beladen het woord ego is voor vrouwen. Vaak is de eerste reactie: ego is niet goed. Terwijl: je hebt een ego, deal with it. Zolang het maar niet doorslaat. Verwar ego dus niet met egoïsme, dat is echt wat anders. Het is van belang dat je met de rest van de wereld deelt waar je voor staat en wat je kunt. Dus op dat podium stappen en kenbaar, zichtbaar en hoorbaar maken dat je goed bent in je werk, zodat je niet langer over het hoofd wordt gezien, en door kunt groeien. Daar heb je een gezond ego voor nodig. Iets waar mannen over het algemeen minder moeite mee hebben. Belangrijk hierbij is je positiemacht claimen. Voelen en weten dat je niet voor niets bent aangenomen voor een bepaalde functie of niet zomaar die opdracht hebt gekregen. Je bent om je kennis en ervaring geselecteerd.

Eén van de tips voor meer zichtbaarheid is ook: laat je niet interrumperen, iets waar je zelf ook ervaring mee hebt, schrijf je…

Klopt, dit was tijdens een debattraining. Ik vertelde over manterruption en mansplaining. Dat laatste is het fenomeen dat mannen dingen uitleggen aan vrouwen die ze allang weten. Vaak op een neerbuigende manier. Tijdens mijn uitleg onderbrak de enige man in de zaal mij en zei: ‘Wat een onzin. Ik werk mijn hele leven al met vrouwen, dit is helemaal niet aan de hand, en jullie zetten ons maar negatief neer!’ Waarop een aantal vrouwen in de groep ook met de ogen begon te rollen. Mijn dilemma: laten gaan en later alleen aan hem uitleg geven of en public reageren, want leerzaam voor iedereen… Ik deed het laatste en zei: ‘Dit is precies wat er gebeurt. Je betrekt het op jezelf, je negeert wetenschap en je onderbreekt mij, en behoorlijk lomp ook.’ Meneer was boos, en ik kreeg na afloop een heel negatieve evaluatie. In dit geval was ik daar trots op.

Jullie leggen ook uit dat mannen over het algemeen minder moeite hebben de schijnwerpers op te zoeken. Hoe komt dat?

Dit heeft er ook mee te maken dat mannen meer testosteron aanmaken dan vrouwen, zo verklaart Iris Sommer in haar boek Het vrouwenbrein. Testosteron maakt impulsiever, roekelozer en versterkt ook de hang naar sociale status. En het stimuleert de aanmaak van dopamine en noradrenaline, hormonen die aanzetten tot actie en risico nemen. Vrouwen maken het hormoon oestrogeen aan, waardoor ze juist meer gevaren zien, risicomijdend zijn en eerder gericht op het voorkomen van afwijzing, dan op het krijgen van beloning.

Door dit alles is het dus ook ingewikkelder voor vrouwen om meer zichtbaar te worden. Opvallend genoeg nemen door de overgang oestrogeen en progesteron af, waardoor oudere vrouwen relatief meer testosteron hebben en plat gezegd veel vaker schijt hebben aan alles. En dat heeft dus niet alleen met levenservaring te maken, maar ook hormoonhuishouding. Dit alles betekent overigens niet dat je je hierbij moet neerleggen. Het zijn waardevolle inzichten waardoor je snapt hoe mannen en vrouwen in elkaar zitten en hoe het spel gespeeld wordt. Daarbij is in mijn ogen de belangrijkste vaardigheid om als vrouw aan te leren: de edele kunst van het schouders ophalen door de ‘nou en- spieren’ te trainen. Zo van: ‘ja, nou en!’ En dat is moeilijk, want dan kom je bij de vierde stap: de kracht van reflectie. Iets waar wij vrouwen heel goed in zijn: en dan vooral als het gaat om fouten bij onszelf neer te leggen.

Hoe zit dat precies?

In stap vier ga je jezelf bevragen: waar ben ik mee bezig, wat doe ik goed en wat kan nog beter? Vrouwen zijn vooral goed in het laatste, gaan daarbij meestal nog een stap verder en denken dan: als het fout gaat, ligt het allemaal aan mij. Zaken die wel goed gaan, leggen we vaak bij een ander neer. Of er wordt gedacht in termen als: dat is geluk. Terwijl het zo belangrijk is om positief over jezelf te denken, trots te zijn op je prestaties en dit ook uit te dragen. Een man-vrouwverschil dat ook duidelijk naar voren komt bij sollicitaties. Vrouwen denken niet alleen eerder: ik heb dat nog nooit gedaan, dus ben niet geschikt. Er wordt bij vrouwen ook veel meer gekeken naar hun ervaring en gedacht: die heeft dat nog nooit gedaan, dus nemen we geen risico. Terwijl mannen wel op hun potentieel worden beoordeeld: hij heeft het nog niet gedaan, maar wel potentie. Uit onderzoek blijkt ook dat werkgevers en opdrachtgevers bij mannen veel makkelijker risico durven te nemen dan met vrouwen. En dat gegeven slaat bij vrouwen dus ook naar binnen: ik heb dat nog nooit gedaan, dus word ik erop afgerekend. Daardoor wordt het een wisselwerking.

Na reflectie volgt de kracht van zingeving, over de missie en de vraag waar je het voor doet. Wat valt op bij deze vijfde stap?

Jolanda en ik merken door ons werk dat veel vrouwen hier instappen vanuit de gedachte: ik heb een missie, ik wil de wereld mooier maken, dit ga ik doen! Maar doordat ze de eerste vier stappen hebben overgeslagen, lopen ze vast. Zo werk ik veel in de politiek, en coachte een wethouder die ineens doorkreeg waarom collega’s haar niet snappen: ‘Ik ben niet bij stap één begonnen, heb niet gekeken hoe het hier werkt, wat hier nodig is: leerlingschap in het systeem. Ik heb geen bondgenoten, dus ik ben hartstikke eenzaam - dat leer je bij stap twee. Ik heb stap drie overgeslagen, want ik durf ook niet te zeggen waar ik goed in ben. Dus niemand weet wie ik ben, wat ik kan en waar ik hier mee bezig ben. Stap vier, de reflectie is dat ik aan mezelf ga twijfelen: het ligt vast aan mij… En stap vijf is die missie en die is toch zo belangrijk, waarom lukt het dan niet?!’ Je moet de basis leggen en vanaf één beginnen, zodat je weet wie je om hulp en steun kunt vragen. Je moet je vervolgens positioneren en je niet uit het veld laten slaan. Ook niet door je imposter syndroom.

Het imposter syndroom komt in verschillende stappen terug: wat is dit precies?

Dat draait om het idee dat je elk moment door de mand kunt vallen. Ook iets waar meer vrouwen dan mannen last van hebben. Voor mezelf ook herkenbaar. Zo dacht ik tijdens het schrijven van Authentiek leiderschap voor vrouwen weleens: we hebben de basis doorlopen, hulp gevraagd, voor bondgenoten gezorgd en we positioneren ons als auteurs, maar toch hoor ik dat stemmetje: ben ik nou wel de aangewezen deskundige om dit boek te schrijven? Je moet jezelf echt een schop onder je kont durven geven en die imposter gedachtes als onzin leren herkennen. Via stap vijf - die missie – kom je dan bij stap zes, de kracht van wijsheid, waarbij je missie alles overstijgend is, je ego ondergeschikt aan een hoger doel en je een rolmodel voor anderen wordt. Iets wat goed tegen die imposter werkt. Dat merkte ikzelf tijdens een training waarbij Jolanda en ik aan deelnemers de vraag stelden: wie zijn jullie rolmodellen? Eén vrouw antwoordde: ‘Dat zijn jullie.’ Dat raakte me enorm, omdat het bijdraagt aan mijn missie: bij anderen de knop aanzetten en laten zien dat je de kracht hebt om het verschil te maken.