In De meeste mensen deugen is de opzet van de hoofstukken vergelijkbaar met wat we zien bij bijvoorbeeld Malcolm Gladwell in zijn bestsellers: een pakkend verhaal over een specifiek onderzoek waar dan conclusies uit getrokken worden. In het geval van ‘De meeste mensen' zijn die onderzoeken vaak gericht op eerdere onderzoeken die aantonen dat de mens slecht is, en deze vervolgonderzoeken tonen juist aan dat die onderzoeken niet deugden en dat (de meeste) mensen (dus) wel deugen. (Volgt u mij nog?)
Zo komen en aantal onderzoeken uit Het beslissende moment (The tipping point) van Malcolm Gladwell (aha!) aan de orde, en ook het onderzoek naar de verdwijning van de beschaving van Paaseiland uit Ondergang (Collapse) van Jared Diamond. Vele lezers zullen deze boeken kennen, en waarschijnlijk ook de ontkrachting van de conclusies ervan, die een aantal jaren geleden breed de pers haalden. Maar Bregman behandelt zoveel onderzoeken dat er ook veel onderzoeken opgenomen zijn die ik niet kende, waardoor dit boek wel superleerzaam is.
Het voorwoord zet al de toon. In WO2 wordt Londen maandenlang door de Duitsers gebombardeerd. De Duitsers verwachten dat ‘de stad zou afglijden in totale chaos'. Het dunne laagje beschaving zou het begeven en onze ware natuur (‘beestachtigheid') zou boven komen drijven. Het Britse leger zou daar dan de handen vol aan hebben en geen capaciteit meer hebben om het tegen de Duitsers op te nemen. Maar dit alles gebeurde helemaal niet. Er daalde een grote kalmte neer over Londen. De bewoners gingen gewoon hun dagelijkse gangetje, en de onderlinge verbondenheid groeide. Iedereen hielp elkaar. Dit bleek niet typisch Brits te zijn. In WO2 werden ook de Duitsers gebombardeerd, en het effect was hetzelfde. Niet Brits dus, maar menselijk, deze veerkracht. Niks geen dun laagje beschaving.
Bregman verklaart veel ontwikkelingen vanuit het ‘nocebo-effect', de tegenhanger van het placebo-effect. Bij een placebo-effect versterkt een positieve verwachting de werking van het medicijn of de behandeling van een patiënt. Zo zijn er onderzoeken geweest waar mensen een nepmedicijn (placebo) kregen. Dit medicijn had geen werkende stof, maar patiënten ervaarden toch positieve resultaten omdat ze dachten dat het nepmedicijn zou werken.
Bij het nocebo-effect werkt dit omgekeerd. De verwachting van een negatief effect bevordert het optreden van dat negatieve effect. Het werkt zo: wanneer een patiënt gelooft dat een medicijn niet goed zal werken, zal de werking van het medicijn minder worden. Ook kan het zijn dat wanneer patiënten de bijsluiter lezen, zij meer bijwerkingen ervaren. Bijvoorbeeld: als de bijsluiter braken als bijwerking noemt, is er een kans dat de patiënten hier sneller last van krijgen.
Bregman stelt dat ons negatieve mensbeeld (het dunne laagje beschaving dat verdwijnt als we onder druk staan, oftewel de vernis-theorie) een nocebo is. Als we geloven dat we van nature slecht zijn, gaan we elkaar zo behandelen en ons daardoor ook zo gedragen.
Het boek bestaat uit 5 delen:
In deel 1: De natuurstaat, gaat het voornamelijk over de evolutie. Hoe we ons gedroegen als jager-verzamelaars, en wat er veranderde toen we landbouw gingen bedrijven en particulier bezit kregen. Hoe sommige ‘onbeschaafde' stammen nu nog leven. Hierin vinden we ook het onderzoek naar de beschaving op Paaseiland. Spoiler: zij moordden elkaar dus niet uit.
Deel 2 heet Na Auschwitz en gaat (naast natuurlijk over de Nazi's) onder andere over de schokmachine van Stanley Milgram en het Stanford Prison experiment. Ik weet nog hoe geschokt ik was toen ik de oorspronkelijke onderzoeksresultaten las! Die blijken dus niet juist te zijn ..... Gelukkig!
Het 3de deel is getiteld Waarom goede mensen slechte dingen doen, en gaat in op empathie, macht en de Verlichting. Over empathie bouwt Bregman een boeiend argument op. Bij empathie verplaats je je in een persoon die je goed leert kennen. Je buurman, of dat zielige weesmeisje uit de documentaire. Maar dat lukt niet voor honderd, of een miljoen, of 7 miljard mensen. En door de empathie voor een persoon, krijg je een hekel aan de vijanden daarvan. Daar heb je géén empathie voor, zelfs geen begrip. Empathie en xenofobie zijn zo twee kanten van dezelfde medaille. Het boek wat hierover gaat, Against Empathy, heb ik gelijk op mijn leeslijst gezet.
Een nieuw realisme is het 4de deel, wat onder andere gaat over Homo Ludens, de spelende mens, en over vrijheid. Maar ook over hoe we ons spiegelen aan anderen, niks vragen omdat we niet dom willen overkomen, ons druk maken over de mening van anderen over ons en over hoe we meelopen met anderen, ook bij racisme, groepsverkrachtingen en genocide. Komt daar ons negatieve mensbeeld vandaan, vraagt Bregman zich af. Denken we dat mensen slecht zijn, omdat we denken dat anderen dat ook denken?
Het laatste deel: De andere wang, gaat expliciet over voorbeelden hoe je uit kunt gaan van het goede in de mens. Hierin een fascinerende beschrijving van een Noorse gevangenis (eerder een gezellig resort), de aanpak van Mandela, en kerstavond 1914, toen de Britse en Duitse soldaten in de Franse loopgraven samen Kerst vierden.
Het boek eindigt met 10 leefregels, hoe je met anderen kunt omgaan als je uitgaat van het goede. Regel 10 is ‘Kom uit de kast'. Geef toe aan je natuur. Schenk vertrouwen, doe het goede in het volle daglicht. Mooi!
Dit boek is een dikke pil (bijna 500 pagina's ex de notes) en toch heb je het zo uit. Dat komt met name door de bijzonder prettige schrijfstijl die vaak grappig is, maar ook meeslepend. Je wordt heel makkelijk het volgende hoofdstuk in gezogen, en het volgende. Daarbij is het heel breed, a la Harari, en bijzonder boeiend als je van wetenschappelijk onderzoek in een verhalend jasje a la Malcolm Gladwell houdt. Ik werd er vrolijk van èn nieuwsgierig naar het bronmateriaal. En ook naar de onderzoeken die aantonen dat ook heel veel mensen niet deugen... en die nog niet ontkracht zijn. Want die (onderzoeken èn mensen) zijn er vast, en komen in het boek niet voor.
De meeste mensen deugen won in november 2020 de NS Publieksprijs 2020, en dat verbaast me niet.
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
