Stel, u wilt op vakantie en gaat naar een reisbureau voor advies. U krijgt een reisje naar Parijs en naar Rome te zien, allebei even duur, met vergelijkbaar hotel. Dat wordt een moeilijke beslissing. Dan komt de medewerkster met nog een aanbieding. Opnieuw naar Rome maar toch wel een graadje minder dan de andere Rome-reis: het hotel is minder luxe, ligt niet in het centrum en er is geen ontbijtbuffet. Nu wordt uw keus ineens een stuk makkelijker: het wordt de eerste reis naar Rome! Laten we eens kijken wat er gebeurde: u kreeg eerst twee totaal onvergelijkbare opties. Of u de ene of de andere reis kiest, het maakt niet uit. Beide zijn goed. Het is appels met peren vergelijken. Dan komt er een optie bij en ineens kunt u wel vergelijken, namelijk twee reizen naar Rome waarvan er één duidelijk beter is dan de ander. De Parijs-optie valt eigenlijk al af omdat u die niet kunt vergelijken met de andere.
Kiezen is een stuk makkelijker als u een vergelijking kunt maken. Het reisbureau weet dat natuurlijk al lang, dus uw keuze wordt (hoogstwaarschijnlijk) gemanipuleerd waar u bij staat! Na het reisbureau gaat u naar de supermarkt. Daar zijn uw favoriete topkwaliteit chocoladetruffels in de aanbieding. Ernaast staat echter een andere aanbieding: chocolaatjes van een duidelijk mindere kwaliteit, van een of ander vaag merk, maar het tweede pak is gratis. Voor u het door hebt liggen de twee pakken van het goedkope merk al in uw karretje. 'Gratis' gooit al onze beslissigen ondersteboven. Ook al zijn uw favoriete truffels in de aanbieding, u gaat voor gratis, ook al zijn die chocolaatjes lang niet zo lekker. Moe geworden van de reis boeken en de boodschappen (en erger nog: van al de keuzes die u moet maken) gaat u naar een café. Daar treft u een collega van Dan Ariely die u twee biertjes laat proeven. Van de lekkerste mag u een glas meenemen. Bij bier nummer 2 zijn een paar druppels azijn toegevoegd, vertelt de onderzoeker. U haalt uw neus op voor het tweede biertje en gaat tevreden aan een tafeltje zitten met een glas gratis bier nummer 1. Uw keus werd bepaald door de informatie die u kreeg, namelijk de druppels azijn die zijn toegevoegd. Testers die deze informatie niet kregen, gaven namelijk massaal de voorkeur aan bier nummer 2.
Dit zijn zo een paar voorbeelden uit 'Waarom we altijd tijd tekort komen'. Het vakgebied waarin Ariely zijn onderzoeken uitvoert, is gedragseconomie, een combinatie van economie en psychologie. Economie is gebaseerd op rationele beslissingen en Ariely laat zien dat beslissingen vaak juist helemaal niet zo rationeel zijn. Psychologie kan helpen om te begrijpen wat er in mensen omgaat. Ariely en collega's voeren veel testen uit, vaak onder studenten van Harvard en MIT (beide in Boston). Wetenschappelijk gezien zitten er haken en ogen aan de testen, maar Dan Ariely vertelt met zoveel humor en enthousiasme dat het duidelijk is dat het hem niet om het wetenschappelijk gehalte gaat. De meeste onderwerpen zijn ook heel herkenbaar. Dat is een verschil met het een ander boek in deze categorie van gedragseconomie, 'Superfreakonomics' van Steven Levitt and Steve Dubner. 'Waarom we altijd tijd te kort komen' is een makkelijk leesbaar boek dat inzicht geeft in de keuzes die we maken. Vergeet de titel, dit boek heeft niets met time-management te maken. De Nederlandse titel is een voor mij onbegrijpelijke vertaling van de oorspronkelijke, Engelse titel 'Predictably irrational', die veel beter de lading dekt. Een aanrader!
Over Carla Verwijs
Carla Verwijs is managementconsultant met een specialisatie in kennismanagement.
