In zijn visie heeft dit de manier waarop wij omgaan met producten, met waarden en alles wat een mens belangrijk vindt zeer ingrijpend veranderd. En het ergste is, dat wij dat niet eens door lijken te hebben gehad. In zijn nieuwe boek stelt hij dan ook dat we er goed aan doen ons af te vragen wat wij nu werkelijk belangrijk vinden, welke waarde wij daaraan toekennen, in een poging de markt de pas af te snijden. Het is Sandel te kort door de bocht dit alles toe te schrijven aan hebzucht, die vaak als boosdoener wordt aangewezen voor de heikele situatie waarin we ons nog altijd bevinden.
Ik kan mij geen betere opening voor een boek als dit, met toch taaie kost, voorstellen, dan dat van Michael Sandel. Met een veelheid aan voorbeelden van wat zaken kosten en waarmee je geld verdienen kunt - voorbeelden die steeds gekker worden - trekt hij de lezer in zijn betoog. Sommigen stellen dat een dalende moraal de oorzaak is van de economische en maatschappelijke ellende waarin we ons thans bevinden, niet in de laatste plaats door een overmaat aan hebzucht, waardoor grote risico's genomen zijn.
De oplossing, volgens deze visie, ligt in het aanpakken van die hebzucht, meer nadruk te leggen op integriteit en verantwoordelijkheid onder bankiers en de top van het bedrijfsleven en het instellen een sluitend stelsel van regelgeving om een soortgelijke crisis te voorkomen. Dat is, aldus Sandel, slechts een gedeeltelijke diagnose. Hebzucht heeft volgens Sandel zeker een rol gespeeld in de financiële crisis, maar er is veel meer aan de hand. De meest schadelijke ontwikkeling van de afgelopen dertig jaar is niet de toename van hebzucht, van het graaien en bonusdenken geweest. Dat is de toename van marktdenken en van marktwaarden op gebieden waar dit niet thuis zou horen.
En om dit aan te pakken, te keren, moet er meer gedaan worden dan hebzucht aanpakken. Wij moeten goed nadenken over de vraag welke rol van het marktdenken wij nog toelaatbaar vinden. Er dient een publiek debat te komen over wat het betekent marktwerking toe te laten. De morele beperkingen van marktwerking moeten aan het licht gebracht worden en we moeten ons afvragen of er zaken zijn die niet voor geld te koop zouden mogen zijn.
Hoe actueel? Ook voor Nederland ... Dertig jaar geleden was het ondenkbaar dat marktwerking een rol van betekenis kon spelen in de zorg, onderwijs, veiligheid en andere sociale aangelegenheden. Nu vinden we dat heel normaal. En natuurlijk is niet iedereen het daarmee eens, net zo min als wij het met elkaar eens kunnen zijn welke waarden belangrijk zijn om voor te vechten. Maar om te bepalen wat met geld gekocht kan worden en wat niet, moeten wij wel besluiten welke waarden we toelaten in die verschillende domeinen van het publieke leven. En dat moeten we gezamenlijk oppakken.
'Niet alles is te koop' probeert deze dialoog te faciliteren en geeft alvast een glimp van waar deze discussie op kan uitkomen: als we besluiten dat bepaalde zaken gekocht en verkocht mogen worden, zeggen we in ieder geval impliciet dat het gepast is deze zaken als handelswaar te zien, als instrument voor het behalen van winst. En niet alle zaken lenen zich hiervoor …
Sandel kan niet anders dan redeneren vanuit zijn Amerikaanse achtergrond, maar veel van wat hij oproept zou ook bij onze voorouders de wenkbrauwen hebben doen fronsen. Heel veel is ook herkenbaar vanuit Nederlands of Europees perspectief. Sandel begint zijn boek met de opmerking, dat hij niet alle antwoorden verwacht te kunnen geven en hij eindigt dan ook met een vraag: zijn er bepaalde morele en publieke zaken die niet gewaardeerd worden door marktdenken en daardoor niet met geld gekocht kunnen worden? Een retorische vraag, weten we na het lezen van 'Niet alles is te koop' …
Over Perry Oostrum
Per Oostrum begon met schrijven op de middelbare school. Wie niet? Serieus werd het toen hij over zijn grote passie, popmuziek, begon te publiceren in verschillende tijdschriften. 'Mannenleed, een crisisroman' is zijn eerste fictieve werk. Hij werkt als zelfstandig adviseur op het vlak van het onderkennen en beheersbaar maken van risico's en het realiseren van organisatieveranderingen. Per is getrouwd, heeft twee zonen en woont in Wassenaar.
