Volgens Thijs Homan en Rob Wetzels komt dit doordat we allemaal maar één manier van kijken hanteren bij deze problemen. Hun boek is een pleidooi voor een meer eclectische omgang met de maatschappelijke vraagstukken van nu. Ze gebruiken hiervoor de metafoor van de adventskalender, waarvan we maar een paar luikjes open hebben staan, terwijl we juist de inzichten achter de gesloten luikjes nu hard nodig hebben.
Gedragspatroonverandering
De auteurs gaan ervan uit dat grootschalige gedragspatroonverandering in het nu van onze dagelijkse interacties ontstaat en niet iets is dat in de toekomst plaatsvindt door doelen en plannen op te stellen. Ze geven het perspectief van sociale complexiteit mee in aanvulling op het dominante planning & control sturingsparadigma. Vanuit dit nieuwe perspectief kunnen we onze eigen praktijkervaringen heel anders gaan zien. We zullen gevoeliger worden voor de potentiële gevolgen van onze interacties en we krijgen nieuwe mogelijkheden om te reageren op wat we meemaken en ervaren. Grootschalige gedragsverandering is niet voorbehouden aan een kleine groep politici, beleidsmakers of leiders, maar het is een dynamiek waarin we allemaal verwikkeld zijn en een rol in (moeten) spelen. De auteurs gebruiken de klimaatproblematiek als centrale voorbeeld onder hun inzichten.
Sturingsdenken
In deel 1 van hun boek beschrijven Homan en Wetzels de ontwikkelingen in het klimaatveld en dat het sturingsdenken bij het veranderen van grootschalige gedragspatronen steeds opnieuw wordt gebruikt, terwijl het niet goed aansluit op die ontwikkelingen. Het resultaat is dan polarisatie, steeds harder schreeuwende buitengesloten partijen en een mager effect van klimaatmaatregelen en -activiteiten. Daarom reiken ze een aanvullend perspectief en een alternatief vocabulaire aan.
Complexiteitsdenken
Uitermate boeiend is de kern van het pleidooi in deel 2. Grootschalige gedragspatroonverandering komt niet direct en ook niet eenzijdig tot stand door maatregelen die worden ondernomen vanuit het sturingsparadigma: ‘Wij gaan hen veranderen’. De auteurs beginnen met het natuurwetenschappelijke complexiteitsdenken en concluderen dat dat niet een-op-een over te zetten is op menselijk gedrag. Ze vullen het aan met het sociale complexiteitsdenken en beschrijven hoe gedragspatronen vanuit dat perspectief ontstaan en hoe we ze kunnen veranderen. Vervolgens komt het ontstaan van grootschalige gedragspatronen aan bod en hoe we die kunnen veranderen zonder centrale sturing. Het geheel wordt afgerond met zo’n grootschalig patroon: de polarisatie in het klimaatdebat.
Handelingsperspectief
In deel 3 vertalen Homan en Wetzels de theoretische inzichten van het sociale complexiteitsdenken naar een handelingsperspectief. Door ons te laten zien wat we aan het doen zijn als we – bewust of onbewust – patronen proberen te doorbreken en veranderen.
Wat nu!? is een stevige maar begrijpelijk geschreven verhandeling over sociale complexiteit. Waar we ons dagelijks in bewegen, maar vaak realiseren we ons dat niet omdat we grootgebracht zijn met het mechanistische sturingsdenken. Het boek van Homan en Wetzels is bijzonder belangrijk omdat het helpt op een andere manier naar onszelf, onze omgeving, onze organisaties en naar verandering te kijken. Vanuit lokale interactiedynamiek en een deelnemersperspectief kunnen wij komen tot grootschalige gedragsverandering. Daar hebben we dus allemaal een eigen rol en verantwoordelijkheid in. Die optiek maakt dit tot een baanbrekend boek.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
