Het is aan de orde van de dag: mening A en mening B gaan niet meer met elkaar in gesprek, maar verschansen zich in hun eigen bubbel. Je bent voor of tegen, met mij of tegen mij… Maar ja, we zijn nog altijd allemaal onderdeel van dezelfde maatschappij. Dezelfde samen-leving. Ga je het gesprek aan met iemand met een totaal ander wereldbeeld met andere waarden? Of vermijd je het liever?
Een ongemakkelijk gesprek is geen toverstokje voor wereldvrede. En, zo stellen Rixt Hulshoff Poll, Zoë Papaikonomou, Hodo Abdullah en Elodie Kona: elk ongemakkelijk gesprek is een emotioneel gesprek. Gevoelens zijn geen bijproduct, maar een essentieel ingrediënt. Sterker nog: je lichaam reageert bij een ongemakkelijk gesprek net als bij fysiek gevaar met vechten, vluchten of bevriezen.
Daarbovenop komt de conformation bias die volop aangaat: je staat niet open voor wat niet past bij jouw mening, sterker nog: je wordt er zelfs in versterkt. Je gelijk halen is fysiek verslavend! Je moet het maar willen dus, gezellig wordt het vast niet. Niet makkelijk dus, maar hoogstnoodzakelijk: je leert jezelf en de ander beter begrijpen, je kunt leren van de ander, je kunt iets veranderen, er zijn heel wat redenen om het ongemakkelijke gesprek toch aan te gaan.
Macht en privilege
Een rode draad door Ongemakkelijke gesprekken, en een groot verschil met vele andere boeken over gespreksvoering, is de aandacht voor een onderwerp dat op zich al ongemakkelijk is: macht en privilege. Lang niet voor iedereen zijn gesprekken even ongemakkelijk. Hoe meer vinkjes, hoe makkelijker praten is. ‘Maar ik ben toch gewoon ook maar een mens?’ zegt iemand met veel vinkjes dan. En dat vindt deze persoon vast oprecht. Maar ben je je bewust van de macht die je hebt als leidinggevende? Als witte persoon in een post-koloniale samenleving? Als man? En voor velen is een gesprek niet ongemakkelijk, maar zelfs onveilig vanwege de mogelijke consequenties die kunnen volgen. Toch pleiten de auteurs niet voor een ‘safe space’ voor ongemakkelijke gesprekken, maar voor een ‘brave space’. Alleen met lef en goede wil kan een ongemakkelijk gesprek leiden tot goede resultaten.
Georganiseerd ongemak
Ongemakkelijke gesprekken ontstaan spontaan, maar je kunt ze ook organiseren. Auteur Rixt Hulshoff Poll organiseert voor het Wereldmuseum in Amsterdam ongemakkelijke gesprekken. In het boek vind je daar mooie beschrijvingen van, plus de nodige tips voor het organiseren en voeren van de gesprekken. Zodat je ze ook kunt toepassen op de werkvloer en tijdens het familiefeest. Hoe zorg je bijvoorbeeld voor een echte dialoog en voorkom je dat het een discussie wordt waarin deelnemers elkaar willen overtuigen of een debat waarin iemand moet winnen? Een groot gezelschap van ongemakexperts komt aan het woord met hun rijke praktijkervaringen en inzichten, onder andere Jerry Afriyie, Japke-d. Bouma, Mounir Samuel, Mpho Tutu en Dirk de Wachter. Anouschka Boswijk verrijkte het boek met vele kleurrijke en rake illustraties. Dit alles maakt het boek confronterend, maar goed verteerbaar.
Ongemakkelijke gesprekken is een goede aanvulling op voormalig managementboek van het jaar, De Inclusiemarathon, dat Papaikonomou schreef met Kauthar Bouchallikht. Je kunt van alles organiseren rond diversiteit en inclusie, maar zonder gesprekken gaat dat samenleven niet makkelijker worden. Hoe ongemakkelijk het ook is, het is het waard. Je moet het natuurlijk wel willen…
Over Liesbeth Tettero
Liesbeth Tettero is trainer en coach in het openbaar bestuur (www.publice.nl) en van ambitieuze vrouwen (www.feministerie.nl).
